ΜΜΕ Funke «Πόλεμος μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας για το φυσικό αέριο. Ποιος έχει δίκιο;»

«Στη διαμάχη για το φυσικό αέριο μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας συγκρούονται διάφορες νομικές αξιώσεις. Μπορεί να αποτραπεί ο πόλεμος;»

Η ανάλυση του αρχισυντάκτη εξωτερικών θεμάτων του Ομίλου ΜΜΕ Funke, Michael Backfisch, αναφέρει, μεταξύ άλλων:

Στην αντιδικία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο,

ο Τούρκος Πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan εμφανίζεται αμετακίνητος. Η σχέση μεταξύ των δύο κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, Ελλάδας και Τουρκίας, είναι εξαιρετικά τεταμένη. Αλλά ποιο ακριβώς είναι το διακύβευμα της διαμάχης και ποιος έχει δίκιο; Ποια θα μπορούσε να είναι μία πιθανή λύση;

Γύρω από τι στρέφεται η διαφορά;

Το διακύβευμα είναι η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο. Εικάζεται ότι υπάρχουν κοιτάσματα φυσικού αερίου κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας. Το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Oruc Reis» αναζητά από τον Αύγουστο φυσικό αέριο στα ελληνικά νησιά της Ρόδου και του Καστελλόριζου.

Η Ελλάδα διαμαρτύρεται για τις ενέργειες της Άγκυρας. Η κυβέρνηση στην Αθήνα επικαλείται το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας. Η νομική βάση της είναι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1994.

Η σύμβαση, υπογεγραμμένη από 168 κράτη, ορίζει ότι κάθε παράκτιο κράτος δικαιούται έκτασης 12 ναυτικών μιλίων (περίπου 22 χιλιομέτρων), η οποία να ξεκινά από τις ακτές. Αυτή η ζώνη αποτελεί μέρος της εθνικής επικράτειας και χαρακτηρίζεται ως αιγιαλίτιδα ζώνη ή χωρικά ύδατα. Επιτρέπεται η διέλευση από εκεί ξένων πλοίων, εκτός αν φέρουν όπλα. Τα άλλα κράτη δεν διαθέτουν δικαιώματα αλιείας στην περιοχή, ενώ δεν επιτρέπεται η αναζήτηση πρώτων υλών χωρίς ρητή άδεια. Σε αυτόν τον τομέα ισχύει η δικαιοδοσία του αντίστοιχου κράτους.

Επικαλούμενη τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η Ελλάδα αξιώνει ΑΟΖ για καθένα από τα νησιά της. Σύμφωνα με τη Σύμβαση, ένα κράτος μόνο μπορεί να αξιοποιεί φυσικούς πόρους σε έκταση 200 ναυτικών μιλίων (370 χιλιομέτρων) από τις ακτές του. Η Ελλάδα διαθέτει περισσότερα από 3.000 νησιά. Μερικά από αυτά απέχουν μόλις λίγα χιλιόμετρα από τις τουρκικές ακτές. Στην περίπτωση του Καστελλόριζου, η απόσταση είναι μόνο περίπου τρία χιλιόμετρα.

Εάν η Αθήνα επιμένει στην αυστηρή εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας για τα νησιά της, αυτό θα σήμαινε ότι στην Άγκυρα δεν θα απέμεναν σχεδόν καθόλου ύδατα για την εξόρυξη πρώτων υλών –και αυτό παρόλο που η Τουρκία έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο.

Ωστόσο, η Τουρκία θα μπορούσε θεωρητικά να διεκδικήσει ΑΟΖ. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, κάθε παράκτιο κράτος δικαιούται τουλάχιστον 200 ναυτικά μίλια (370 χιλιόμετρα) υφαλοκρηπίδας, η οποία αποτελεί φυσική επέκταση της ηπειρωτικής χώρας στον πυθμένα της θάλασσας.

Εδώ το κράτος έχει το κυρίαρχο δικαίωμα να αξιοποιεί τους φυσικούς πόρους. Το πρόβλημα: Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας. Κατά την άποψή της, τα ελληνικά νησιά δεν διαθέτουν δική τους ΑΟΖ.

Μπορεί να ξεσπάσει πόλεμος στην Ανατολική Μεσόγειο;

Η διαμάχη για το φυσικό αέριο μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας κορυφώνεται κατά τους περασμένους μήνες. Και οι δύο χώρες έχουν στείλει πολεμικά πλοία στο Αιγαίο. Τον Αύγουστο σημειώθηκε σύγκρουση μεταξύ ελληνικής και τουρκικής φρεγάτας.

Αλλά και το Πολεμικό Ναυτικό της Γαλλίας, η οποία έχει ταχθεί πλήρως στο πλευρό της Ελλάδας, είναι επίσης παρόν με πλοία στην περιοχή. Επιπλέον, σύμφωνα με δημοσιεύματα τουρκικών ΜΜΕ, η Άγκυρα μετακινεί ίλες τεθωρακισμένων από τα νοτιοανατολικά της χώρας στα σύνορα με την Ελλάδα.

Ο λεκτικός πόλεμος είναι ήδη σε πλήρη εξέλιξη. Η τουρκική κυβέρνηση κάνει χωρίς περιστροφές λόγο για τον κίνδυνο ενός «πολέμου», εάν η Ελλάδα δεν υποχωρήσει. Ο Πρόεδρος Erdogan απείλησε ότι «θα θάψει» και «θα ρίξει στη θάλασσα» τους Έλληνες, αν στραφούν εναντίον της Τουρκίας.

Η Αθήνα από την πλευρά της κατηγορεί την Άγκυρα για «μεγαλομανία» και «αλαζονεία». Ο Ομοσπονδιακός Υπουργός Εξωτερικών Heiko Maas (SPD) προειδοποιεί πως δεν πρέπει να υπάρξει «παιχνίδι με τη φωτιά». Ακόμα και η μικρότερη σπίθα θα μπορούσε να οδηγήσει «σε καταστροφή».

Είναι δυνατόν το ΝΑΤΟ ή η ΕΕ να συρθούν στη σύγκρουση;

Τόσο η Τουρκία, όσο και η Ελλάδα ανήκουν στο ΝΑΤΟ. Όμως δεν προβλέπεται στη συνθήκη του ΝΑΤΟ ένοπλη σύγκρουση μεταξύ δύο μελών της Συμμαχίας. Είναι πολύ πιθανό τα περισσότερα κράτη της Συμμαχίας σε περίπτωση πολέμου να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να παραμείνουν ουδέτερα.

Ωστόσο, το Άρθρο 42 Παράγραφος 7 της συνθήκης ΕΕ περιέχει ειδική ρήτρα συνδρομής. Αυτή περιλαμβάνει ισχυρότερη υποχρέωση από την προβλεπόμενη στο αντίστοιχο Άρθρο 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ. Εάν η Τουρκία επιτεθεί πρώτη, τα μέλη της ΕΕ θα είναι υποχρεωμένα να σταθούν στο πλευρό της Ελλάδας, ανεξάρτητα από το αν αποτελούν παράλληλα και μέλη του ΝΑΤΟ.

Ποιό κράτος έχει δίκιο;

Δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, τόσο τα κράτη όσο και τα νησιά μπορούν να αξιώσουν υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ -και με αυτόν τον τρόπο και τις υπάρχουσες πρώτες ύλες. Η ΕΕ υποστηρίζει τις ελληνικές θέσεις.

Αντίθετα, η Τουρκία επικαλείται τη Σύμβαση της Γενεύης για την υφαλοκρηπίδα του 1958: Αυτή παρέχει το δικαίωμα οικονομικής αξιοποίησης του πυθμένα της θάλασσας σε απόσταση 200 ναυτικών μιλίων (370 χιλιομέτρων), η οποία μετράται από την ακτογραμμή. Υπάρχει λοιπόν σύγκρουση δύο διαφορετικών νομικών αξιώσεων.

Η Άγκυρα επικαλείται τη Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία υπεγράφη το 1923 μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε αυτήν την ειρηνευτική συνθήκη, τα θαλάσσια σύνορα σχεδιάστηκαν βάσει της μέσης γραμμής μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής ηπειρωτικής χώρας. Έτσι, τα νησιά της Ανατολικής Ελλάδας ουσιαστικά σχηματίζουν θύλακες στο τουρκικό τμήμα του Αιγαίου.

Ποια είναι η θέση της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης;

Η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση αποφεύγει να πάρει σαφώς το μέρος κάποιας πλευράς και επιδιώκει να αποτρέψει την αντιπαράθεση. «Πρέπει να σκεφτούμε τη στρατηγική σημασία της Τουρκίας», λέει υψηλόβαθμο στέλεχος του Μεγάλου Συνασπισμού.

Αυτό δεν αφορά μόνο τη Συμφωνία για τους Πρόσφυγες που συνήφθη το 2016 μεταξύ Βρυξελλών και Άγκυρας. Αναφέρεται επίσης ο ρόλος του Erdogan στις συγκρούσεις στη Λιβύη και τη Συρία ή στη διαμάχη για τα πυρηνικά του Ιράν.

Η Καγκελάριος Angela Merkel επιχείρησε αρκετές φορές να αμβλύνει τις γωνίες σε τηλεφωνικές επικοινωνίες που είχε με τον Erdogan και τον Έλληνα Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη. Η Καγκελάριος φρενάρει τα αιτήματα για δραστική κλιμάκωση των κυρώσεων κατά της Τουρκίας.

Ποια θα μπορούσε να είναι μία πιθανή λύση;

Σύμφωνα με ειδικούς, σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αποφευχθεί μια στρατιωτική αντιπαράθεση. Επιπλέον, η εξόρυξη του φυσικού αερίου θα ήταν πολύ ακριβή και θα έμοιαζε αταίριαστη στην εποχή της κλιματικής αλλαγής.

«Δεν υπάρχουν ελλείψεις στην αγορά ενέργειας», δηλώνει η Kirsten Westphal από τη δεξαμενή σκέψης Ίδρυμα Επιστήμης και Πολιτικής στο Βερολίνο. «Θα ήταν φθηνότερο να αγοράζουμε φυσικό αέριο παρά να αξιοποιήσουμε τα κυπριακά κοιτάσματα φυσικού αερίου».

Επιπλέον, μέρος του Διεθνούς Δικαίου είναι και το έθιμο. Το προοίμιο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας παραπέμπει στις βασικές αρχές της «δικαιοσύνης» και της «ισότητας». Συνεπώς, σε περίπτωση αντιδικίας θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα όλων των εμπλεκομένων κρατών.

Το Δίκαιο της Θάλασσας επιτρέπει στις γειτονικές χώρες να συμφωνήσουν την οριοθέτηση των οικονομικών τους ζωνών, μη λαμβάνοντας υπόψη τον κανόνα των 200 ναυτικών μιλίων. Μετά από πολλά χρόνια, η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία κατάφεραν να επιτύχουν συμβιβασμό ως προς τις οικονομικές ζώνες των βρετανικών νησιών της Μάγχης.

Η Τουρκία και η Ελλάδα θα μπορούσαν να ακολουθήσουν παρόμοιο δρόμο. Πιθανή είναι και μια διαιτητική απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης ή του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας στο Αμβούργο.