«Διαιρεμένο νησί – Τί εμποδίζει την επανένωση της Κύπρου»

Deutschlandfunk:  «Η μόνη ακόμα διαιρεμένη πρωτεύουσα στον κόσμο βρίσκεται στην Ευρώπη: Είναι η Λευκωσία στην Κύπρο. Τώρα γίνεται μια νέα προσπάθεια επανένωσης του Βορρά και του Νότου του νησιού, το οποίο έχει χωριστεί από το 1974. Η

κρίση του κορωνοϊού και η διαμάχη για τα κοιτάσματα φυσικού αερίου επιδείνωσαν πρόσφατα το Κυπριακό ζήτημα»

Το ρεπορτάζ αναφέρει, μεταξύ άλλων:

 Τα σύνορα διατρέχουν την ιστορική παλιά πόλη της Λευκωσίας, τα πανύψηλα οδοφράγματα εμποδίζουν την πρόσβαση στην άλλη πλευρά: Το νησιωτικό κράτος της Κύπρου είναι χωρισμένο από το 1974 στην διεθνώς αναγνωρισμένη Κυπριακή Δημοκρατία στο Νότο και στην «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου», η οποία αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία. Τα Ηνωμένα Έθνη καταβάλλουν εδώ και πολύ καιρό προσπάθειες προκειμένου να βρεθεί λύση. Συνομιλίες θα πραγματοποιηθούν και πάλι από τις 27 έως τις 29 Απριλίου. Πολλοί Κύπριοι ελπίζουν να υπάρξει μεγαλύτερη εγγύτητα μεταξύ των δύο μερών του νησιού, αλλά οι εντάσεις αυξάνονται.

Λόγω της στρατηγικά καλής της θέσης ως το ανατολικότερο, αλλά και νοτιότερο νησί της Μεσογείου, η Κύπρος άλλαξε πολλές φορές εξουσιαστές από την αρχαιότητα έως σήμερα. Το νησί απέχει 50 χιλιόμετρα από τις τουρκικές και 800 χιλιόμετρα από τις ελληνικές ακτές. Από το 1570 η Κύπρος ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις ενδιαφέρθηκαν για το νησί. Το 1935 η Μεγάλη Βρετανία κατέστησε επισήμως το νησί μία από τις αποικίες της. Δύο κινήματα ανεξαρτησίας σχηματίστηκαν στην Κύπρο:Το ένα επεδίωκε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, το άλλο την διαίρεση του νησιού σε ένα τουρκικό και ένα ελληνικό τμήμα.

Στις 16 Αυγούστου 1960, η Κύπρος έγινε ανεξάρτητη Δημοκρατία. Η Μεγάλη Βρετανία, η Ελλάδα και η Τουρκία, ως εγγυήτριες δυνάμεις, διατήρησαν το δικαίωμα επέμβασης και δημιουργίας στρατιωτικών βάσεων. Η εσωτερική κυπριακή σύγκρουση συνέχισε όμως να σιγοκαίει.

Στις 20 Σεπτεμβρίου 1960, η Κύπρος έγινε μέλος των Ηνωμένων Εθνών. Το 1964 ο ΟΗΕ απέστειλε ειρηνευτική δύναμη στο νησί, καθώς στο νησί δημιουργούνταν εντάσεις που προσομοίαζαν σε εμφύλιο πόλεμο.

Το 1974 Ελληνοκύπριοι αξιωματικοί, υποστηριζόμενοι από την ελληνική στρατιωτική χούντα, πραγματοποίησαν πραξικόπημα σε βάρος της κυπριακής κυβέρνησης. Στις 20 Ιουλίου, η τουρκική κυβέρνηση έστειλε στρατεύματα για να καταλάβει τον Βορρά της Κύπρου, επικαλούμενη το δικαίωμά της να παρέμβει ως εγγυήτρια δύναμη. Οι Ελληνοκύπριοι του Βορρά κατέφυγαν στον Νότο, Τουρκοκύπριοι έφυγαν για τον Βορρά. Εκατοντάδες άνθρωποι έχασαν την ζωή τους κατά τις μάχες. Την ίδια χρονιά συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός και καθορίστηκε μια «πράσινη γραμμή» μήκους 180 χιλιομέτρων, μια «απαγορευμένη ζώνη» που έκτοτε επιτηρείται από τον ΟΗΕ και χωρίζει το νησί σε μια τουρκοκυπριακή και μία ελληνοκυπριακή περιοχή.

Στις 15 Νοεμβρίου 1983 ανακηρύχθηκε η «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου», η οποία όμως αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία ως ανεξάρτητο κράτος.

Το 2004, το ελληνικό τμήμα της Κύπρου προσχώρησε στην ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι η νομοθεσία της ΕΕ εφαρμόζεται μόνο στον ελληνοκυπριακό Νότο. Οι Ελληνοκύπριοι απέρριψαν σχέδιο επανένωσης που καταρτίστηκε από τον τότε ΓΓ του ΟΗΕ Kofi Annan.

Το 2017 απέτυχαν για μία ακόμα φορά οι διαπραγματεύσεις για την επανένωση της Κύπρου, ενώ το 2020 οι εντάσεις οξύνθηκαν λόγω των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στα ανοικτά των ακτών του νησιού.

Από το 2003 υπάρχουν σημεία ελέγχου, από τα οποία μπορεί κανείς να διασχίσει τα σύνορα. Ωστόσο, πολλές διαπραγματευτικές προσπάθειες -οι πιο πρόσφατες το 2003 και το 2017- για πιθανή επανένωση απέτυχαν. Το 2017, για παράδειγμα, δεν κατέστη κατά βάση δυνατή η συμφωνία για την απόσυρση περίπου 35.000 Τούρκων στρατιωτών από τον Βορρά του νησιού. Οι δύο πλευρές δεν μπορούν επίσης να βρουν συμβιβασμό όσον αφορά τα εδαφικά και περιουσιακά ζητήματα και την κατανομή της πολιτικής εξουσίας.

Οι Ελληνοκύπριοι αντιλαμβάνονται την Κύπρο ως ανεξάρτητο κράτος, τον Βορρά του οποίου έχει καταλάβει η Τουρκία. Η Βόρεια Κύπρος (sic) δεν είναι μέλος διεθνούς οργανισμού ούτε συνδέεται με απευθείας πτήσεις με χώρες εκτός της Τουρκίας και δεν επιτρέπεται να διεξάγει διεθνές εμπόριο. Δεκάδες χιλιάδες Τούρκοι έχουν μετεγκατασταθεί εκεί από την ηπειρωτική χώρα και υπάρχει μεγάλη εξάρτηση από την Άγκυρα. Ο Πρόεδρος (sic) Ersin Tatar του συντηρητικού Κόμματος της Εθνικής Ενότητας (UBP), ο οποίος εξελέγη από τους πολίτες της Βόρειας Κύπρου (sic) τον Οκτώβριο του 2020, υποστηρίζεται από την Άγκυρα και είναι σαφής υπέρμαχος της λύσης των δύο κρατών με δύο ανεξάρτητες κυβερνήσεις.

Η διάθεση μεταξύ των δύο στρατοπέδων επιδεινώθηκε περαιτέρω λόγω της διαμάχης για το φυσικό αέριο. Η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση είχε χωρίς διαβούλευση πωλήσει δικαιώματα γεώτρησης σε διεθνείς εταιρείες Ενέργειας. Το σε ποιον ανήκουν αυτές οι θαλάσσιες περιοχές αποτελεί θέμα αντιδικίας. Η Τουρκία πραγματοποιεί στις περιοχές αυτές έρευνα για φυσικό αέριο, με τα ερευνητικά πλοία να συνοδεύονται από το Πολεμικό της Ναυτικό. Επιμένει ότι ως παράκτιο κράτος στη Μεσόγειο έχει δικαίωμα σε κομμάτι των κοιτασμάτων φυσικού αερίου.

Πολλές συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα στην ευρωπαϊκή περιφέρεια συγκεντρώνονται στην Κύπρο. Εκτός από την κλιμακούμενη διαμάχη για το φυσικό αέριο, ολοένα και περισσότεροι πρόσφυγες έφτασαν στην Κύπρο κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης, καθώς πολλές προσφυγικές διαδρομές έκλεισαν. Ωστόσο, οι άνθρωποι σπάνια φτάνουν δια θαλάσσης: Συνήθως μεταβαίνουν αεροπορικά από την Τουρκία στο βόρειο τμήμα του νησιού και περνούν κρυφά στον Νότο -και έτσι εισέρχονται σε έδαφος της ΕΕ.

Ακόμα και στην αρχή της κρίσης του κορωνοϊού, η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση έκλεισε χωρίς προηγούμενη συνεννόηση ορισμένα από τα σημεία ελέγχου επικαλούμενη επισήμως ως λόγο την προστασία της Υγείας του πληθυσμού -των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων, όπως δήλωσε και το κυπριακό Υπουργείο Εξωτερικών. Ακτιβιστές της ειρήνης, όπως ο Sener Elcil, ωστόσο, βλέπουν πολιτικά κίνητρα πίσω από την απόφαση αυτή: «Ο εθνικισμός και ο ρατσισμός αυξάνονται και στις δύο πλευρές. Αυτό που συμβαίνει εδώ ενισχύει μόνο τους ανθρώπους που είναι σε κάθε περίπτωση υπέρ της οριστικής διαίρεσης του νησιού, υπέρ της λύσης των δύο κρατών. Αυτό βρίσκεται στην πραγματικότητα πίσω από όλα αυτά». Ο Elcil συμμετέχει στην «Πρωτοβουλία Ειρήνης για μια Ενωμένη Κύπρο». Υπάρχουν πολλοί Κύπριοι που επιθυμούν την επανένωση - και πολλές προσωπικές ιστορίες.

Οι άτυπες συνομιλίες πραγματοποιούνται υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, με εκπροσώπους των τριών εγγυητριών δυνάμεων, της Μεγάλης Βρετανίας, της Τουρκίας και της Ελλάδας, εκτός από τους πολιτικούς ηγέτες των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων. «Στόχος είναι να διαπιστώσουμε αν υπάρχει κοινή βάση μεταξύ των συμμετεχόντων για εξεύρεση μόνιμης λύσης στο Κυπριακό σε προβλέψιμο χρονικό ορίζοντα», ανακοίνωσε το γραφείο του ΓΓ του ΟΗΕ António Guterres. Θα λάβει μέρος στην έναρξη των τριήμερων συνομιλιών.

Στόχος του ΟΗΕ είναι η συνένωση του νησιού με τη μορφή μίας ομοσπονδίας δύο πολιτικά ισότιμων κρατών: Των Τουρκοκυπρίων στον Βορρά και των Ελληνοκυπρίων στο Νότο. Η Άγκυρα και οι Τουρκοκύπριοι έχουν ωστόσο στραφεί στην λύση των δύο κρατών -τα δύο ανεξάρτητα κράτη θα μπορούσαν ενδεχομένως να συγχωνευθούν μελλοντικά σε μια χαλαρή συνομοσπονδία. Ωστόσο, οι Ελληνοκύπριοι απορρίπτουν μία τέτοια λύση.

Ο πολιτικός επιστήμονας Hubert Faustmann, επικεφαλής του γραφείου του Ιδρύματος Friedrich Ebert στη Λευκωσία, αμφιβάλλει για την προθυμία της κυπριακής κυβέρνησης να διαπραγματευτεί. Ο Νίκος Αναστασιάδης, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, προτιμά το status quo αντί της συμφωνίας -ή ακόμη και μια οριστική διάσπαση του νησιού, δήλωσε ο Faustmann στο DLF: «Αυτό όμως το αρνείται, έχουμε επίσημη διάψευση. Έχουμε όμως -και η Κύπρος είναι ένα μικρό χωριό- σχετικά αξιόπιστες δηλώσεις από ανθρώπους που τον έχουν ακούσει να λέει το αντίθετο ιδιωτικά. Είναι επίσης αλήθεια ότι μια λύση δύο κρατών δεν μπορεί να πωληθεί στην κοινή γνώμη. Βρισκόμαστε εδώ σε μία σύγκρουση, όπου όλες οι διέξοδοι είναι πολιτικά τόσο ακριβές, ώστε το status quo θεωρείται ως η λιγότερο τραγική κατάσταση».

Εκτός αυτού, προβληματική είναι η σύγκρουση για την πόλη-φάντασμα της Αμμοχώστου στην κλειστή στρατιωτική περιοχή στα ανατολικά του νησιού, η οποία αποτελεί αποτελεί σύμβολο της διαίρεσης. Οι Τουρκοκύπριοι έκαναν πρόσφατα τα πρώτα βήματα για τον εποικισμό των Βαρωσίων, τμήματος της πόλης. Το πρώην τουριστικό θέρετρο κατοικείτο παλαιότερα από Ελληνοκυπρίους. Μετά από αυτό, ο ΟΗΕ επιβεβαίωσε το προγενέστερο καθεστώς των Βαρωσίων και ζήτησε την επιστροφή του στους πρώην κατοίκους και στους απογόνους τους.

Η ΕΕ προτίθεται να συμμετάσχει ως παρατηρητής στις επικείμενες συνομιλίες για το Κυπριακό, καθώς η Κύπρος αποτελεί μέλος της Κοινότητας. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ Josep Borrell ελπίζει να γίνει ένα βήμα προς την υπέρβαση της διαίρεσης του νησιού. «Υπάρχει μια πραγματική ευκαιρία, η οποία θα πρέπει να αξιοποιηθεί», έγραψε στο Twitter.