«Ελλάδα και Γερμανία - Διαφωνία για τις πολεμικές αποζημιώσεις»

Deutschlandfunk: «Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ναζί άφησαν πίσω τους νεκρούς και καταστροφές στην Ελλάδα. 80 χρόνια μετά υπάρχουν μεν πολλές ελληνογερμανικές ανταλλαγές και συνεργασία. Όμως, στο ζήτημα της παροχής πολεμικών αποζημιώσεων οικονομικού χαρακτήρα, οι δύο χώρες εμφανίζονται ασυμφιλίωτες»

Το εκτενές ρεπορτάζ της ανταποκρίτριας στην Ελλάδα Ροδοθέας Σεραλίδου και του δημοσιογράφου Otto Langels αναφέρει, μεταξύ άλλων:

«Τα Χανιά καίγονται. Ο ένας δρόμος μετά τον άλλο καταλαμβάνονται με αγώνα. Μετά από δώδεκα ημέρες μάχης, η Κρήτη είναι σταθερά σε γερμανικά χέρια. Η σβάστικα κυματίζει πάνω από την Κρήτη». Αυτά μετέδιδαν τα γερμανικά Επίκαιρα την άνοιξη του 1941 από το θέατρο των μαχών στην Μεσόγειο. Η Επιχείρηση Merkur -επίσης γνωστή και ως Μάχη της Κρήτης- ήταν μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις αλεξιπτωτιστών στην ιστορία. Μετά την επίθεση της Wehrmacht στις αρχές Απριλίου, η Γερμανία κατέλαβε όλη την Ελλάδα σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Ακολούθησε αυτό που ο ιστορικός Hagen Fleischer, επί μακρόν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αποκαλεί «βίαιο κατοχικό καθεστώς».

«Ήταν σαφώς η πιο αιματηρή κατοχή σε οποιασδήποτε μη σλαβική χώρα. Πάνω από 30.000 πολίτες εκτελέστηκαν, μεταξύ των οποίων και πολλές γυναίκες και παιδιά. Καταστράφηκαν συστηματικά υποδομές και Οικονομία. Πραγματοποιήθηκαν όργια λεηλασίας, από την υπερεκμετάλλευση στα ορυχεία έως την μεταφορά ελαιολάδου και των τροφίμων. Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τουλάχιστον 100.000 θανάτους από πείνα κατά τον πρώτο χειμώνα της Κατοχής».

Η Wehrmacht και τα SS διέπραξαν πολλές σφαγές, οι οποίες σκότωσαν χιλιάδες Έλληνες, υποτίθεται ως αντίποινα για τις επιθέσεις ανταρτών. Υπενθυμίσεις αυτών των φρικαλεοτήτων υπάρχουν στην Ελλάδα ακόμη και σήμερα, 80 χρόνια μετά -και χαρακτηρίζουν τις εσωτερικές πολιτικές συζητήσεις.

Ακόμα και κατά τη διάρκεια του πολέμου, το γερμανικό Ράιχ άρχισε να αποπληρώνει το χρονικά μη καθορισμένο δάνειο, αλλά σταμάτησε μετά την πτώση του καθεστώτος των ναζί. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας εκταμίευσε 115 εκ. Μάρκα υπέρ της Ελλάδας ως αποζημίωση για τα ναζιστικά εγκλήματα στο πλαίσιο πολλών συμφωνιών με δυτικά κράτη. Κατά την γερμανική πλευρά, οι ελληνικές αξιώσεις ικανοποιήθηκαν.

Η Ελλάδα έχει ακόμα και σήμερα διαφορετική άποψη. Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η χώρα ζητά αποζημίωση για το υπό γερμανική Κατοχή διάστημα. Κοινοβουλευτική Επιτροπή εκτίμησε το 2016 το ποσό των αξιώσεων σε περισσότερα από 300 δις Ευρώ. Η Συμφωνία του Παρισιού για τις αποζημιώσεις το 1945 απένειμε στην Ελλάδα περισσότερα από 7 δις Δολάρια, αλλά μόνο για τις υλικές ζημιές σε βάρος του ελληνικού κράτους, όχι για άλλες αξιώσεις, όπως η αποπληρωμή του αναγκαστικού δανείου ή αποζημιώσεις για τα θύματα και τους συγγενείς τους.

Σε κάθε περίπτωση, η αιματηρή Κατοχή της Ελλάδας έχει γίνει πρόσφατα ολοένα και πιο γνωστή στην γερμανική Πολιτική και την κοινή γνώμη. Οι τοποθεσίες σφαγών όπως οι Λιγκιάδες, το Κομμένο ή το Δίστομο δεν είναι πλέον άγνωστα μέρη. Αλλά και στην Ελλάδα, η επεξεργασία του παρελθόντος ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα θέμα ταμπού. Δεν συζητιόταν από τις κυβερνήσεις ούτε διδασκόταν στα σχολεία.

Οι λόγοι είναι κυρίως πολιτικού χαρακτήρα, λέει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης. Ο 51χρονος ιστορικός και συγγραφέας ειδικεύεται στην εποχή της γερμανικής Κατοχής κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο διαδέχθηκε στην Ελλάδα ένας αιματηρός εμφύλιος πόλεμος που έληξε το 1949 με τη νίκη των συντηρητικών και των οπαδών της μοναρχίας, λέει ο Χαραλαμπίδης. Μόνον τις τελευταίες δύο δεκαετίες ασχολούνται ολοένα και περισσότεροι Έλληνες ιστορικοί με αυτήν την περίοδο, εξηγεί. Και κατά τη διάρκεια των χρόνων της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα προέκυψε ξαφνικά το ενδιαφέρον του ευρέος κοινού για την εποχή υπό την γερμανική Κατοχή. «Οι άνθρωποι ήθελαν να μάθουν τι είχε συμβεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής, και πώς αυτό επέδρασε στην Ελλάδα σε βάθος χρόνου. Επιπλέον, υπήρχε η απαράδεκτη στάση των Βορειοευρωπαίων, ιδίως της Γερμανίας, απέναντι στον ελληνικό λαό: Το στερεότυπο του τεμπέλη από τον Νότο που επωφελείται από τα κεφάλαια του Βορρά. Πολλοί Έλληνες το είδαν ως επιβεβαίωση ότι οι Γερμανοί ήθελαν πάντοτε να μας βλάψουν».

Επισκεπτόμενος τους Λιγκιάδες το 2014, ο τότε Ομοσπονδιακός Πρόεδρος Joachim Gauck προέβη σε χειρονομίες συμφιλίωσης, κατέστησε όμως σαφές ότι η Γερμανία εξακολουθεί να αρνείται να πληρώσει Επανορθώσεις. Η Καγκελάριος Angela Merkel επιβεβαίωσε την γερμανική στάση κατά την επίσκεψή της στην Αθήνα τον Ιανουάριο του 2019: «Συνολικά μπορείτε να θεωρήσετε δεδομένο ότι γνωρίζουμε την ιστορική μας ευθύνη. Γνωρίζουμε επίσης πόσα βάσανα προκαλέσαμε ως Γερμανία στην Ελλάδα κατά την εποχή του Εθνικοσοσιαλισμού».

Η γερμανική στάση είναι: Κρατάμε τις αναμνήσεις των γερμανικών εγκλημάτων ζωντανές, αλλά δεν αναγνωρίζουμε πολεμικές οφειλές! Το 2014 η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση δημιούργησε το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον, το οποίο αρχικά έλαβε ένα σχετικά μικρό ποσό του 1 εκ. Ευρώ ετησίως. Το Ταμείο στοχεύει στην προώθηση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών μέσω επιστημονικών και καλλιτεχνικών έργων. Ένα παράδειγμα του έργου του Ταμείου για το Μέλλον: Η εφαρμογή για smartphone «Γερμανικά Ίχνη» προσκαλεί όσους ενδιαφέρονται σε μια περιοδεία ανακάλυψης της ελληνογερμανικής ιστορίας της Αθήνας. Το Ινστιτούτο Goethe συγκέντρωσε τις πληροφορίες.

«Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου στο ομώνυμο δυτικό τμήμα της Αθήνας, χώρος εκπαίδευσης του Ελληνικού Στρατού. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής έπεσε στα χέρια των Γερμανών κατακτητών. Ήταν το μοναδικό στρατόπεδο-φυλακή για όλους τους εχθρούς του Γ’ Ράιχ και χρησίμευσε ως στρατόπεδο ομηρίας κατά τις επιχειρήσεις αντεκδίκησης της Wehrmacht και των SS».

Μετά από χρόνια προετοιμασίας, το Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας ξεκίνησε πρόσφατα το έργο του. Ακολουθώντας το αντίστοιχο γαλλο-γερμανικό πρότυπο, αποσκοπεί στην προώθηση συναντήσεων και σχέσεων μεταξύ των νέων των δύο χωρών. Η πρωτοβουλία προήλθε από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση και χρηματοδοτείται και από τις δύο χώρες. Η Juliane Seifert, Υφυπουργός στο Υπουργείο Οικογένειας και Νεότητας δηλώνει: «Αποφασιστικής σημασίας για την ιδέα του Ιδρύματος Νεολαίας είναι η σταθερή μας πεποίθηση ότι η ανταλλαγή των νέων είναι εξαιρετικά σημαντική για το μέλλον και την σχέση μεταξύ των δύο χωρών και την από κοινού ανάπτυξη της Ευρώπης. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι προσφέρεται για όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης, αλλά και πάλι με έναν ιδιαίτερο τρόπο για την Γερμανία και την Ελλάδα, επειδή υπάρχει κοινή ιστορία, από την οποία και προκύπτει και η ηθική ευθύνη της Γερμανίας».

Υπό τις δεδομένες συνθήκες δεν μπορεί κανείς να εμπιστευθεί τέτοιου είδους πρωτοβουλίες της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης, δηλώνει ο Αριστομένης Συγγελάκης από το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης Γερμανικών Οφειλών. Αντίθετα, η Γερμανία επιδιώκει να αποφύγει τις αποζημιώσεις. «Η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση θα πρέπει πρώτα να αποδείξει ότι μπορούμε να την εμπιστευτούμε, ότι το διακύβευμα είναι πραγματικά η φιλία και η συνεργασία. Αυτό θα αποτελούσε προϋπόθεση για όλες τις απόπειρες προσέγγισης. Αλλά εάν η Γερμανία δεν είναι διατεθειμένη να πληρώσει Επανορθώσεις και Αποζημιώσεις, δεν θα υπάρξει αποτέλεσμα. Πρόκειται λοιπόν για ενέργειες που μας εξαπατούν ή θέλουν να μας προκαλέσουν! Λες και η Ελλάδα δεν είναι ανεξάρτητο κράτος, αλλά προτεκτοράτο, αποικία!».

Ο Νικόλας Αποστολόπουλος από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου αισθάνεται επίσης την δυσπιστία από ελληνικής πλευράς. Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και τον Hagen Fleischer δημιούργησε την εκπαιδευτική πλατφόρμα «Μνήμες της Κατοχής στην Ελλάδα» με χρηματοδότηση κυρίως από το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον. Ένα κοπιαστικό δίγλωσσο έργο επιστημονικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα, για το οποίο ερωτήθηκαν πάνω από 90 μάρτυρες της εποχής εκείνης, λέει ο Αποστολόπουλος.

«Αρχικά έγιναν τα βίντεο, οι ηχογραφήσεις των μαρτύρων, κατόπιν ερμηνεύθηκαν με βάση τα συμφραζόμενα και εξήχθησαν επιστημονικά συμπεράσματα. Το αρχείο δεν περιέχει μόνο τα βίντεο, αλλά και πληροφορίες για τα πρόσωπα, τα μέρη, τα γεγονότα».

Η χρηματοδότηση με κυρίως γερμανικά χρήματα έγινε δεκτή με κριτική στην Ελλάδα - και από το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης Γερμανικών Οφειλών και από το δίκτυο των ελληνικών κοινοτήτων των θυμάτων.

«Όταν είχαμε το εκπαιδευτικό υλικό το Νοέμβριο και το παρουσιάσαμε μόλις τον Δεκέμβριο του περασμένου έτους, τέθηκαν σε κατάσταση συναγερμού: Οι Γερμανοί έρχονται στα σχολεία μας, και οι άνθρωποι με αυτό το έργο, πίσω από το οποίο βρίσκονται οι Γερμανοί, θέλουν να ξαναγραφεί το μάθημα της Ιστορίας, πράγμα που είναι εντελώς λάθος. Σκεφτήκαμε ότι θα εισαγάγουμε το σύστημα και θα το χρησιμοποιήσουμε οπουδήποτε! Αλλά πολλή ενέργεια μας τώρα χρησιμοποιείται ώστε να αποδείξουμε ότι δεν κατευθυνόμαστε από την Κυβέρνηση Α ή την Κυβέρνηση Β».

Χωρίς δημόσια υποστήριξη, μόνο με χρήματα όσων συμμετέχουν και δωρεές, λειτουργεί το σωματείο Σεβασμός για την Ελλάδα (Respekt für Griechenland). Εκτός από την ευαισθητοποίηση και το εκπαιδευτικό έργο στην Γερμανία, η πρωτοβουλία υποστηρίζει επιτόπια έργα. Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου είναι και η Hilde Schramm, η οποία δηλώνει: «Στους Λιγκιάδες πραγματικά είχαμε την επιθυμία να βοηθήσουμε στη δημιουργία ενός μουσείου. Δεν έχουν ακόμη μουσείο. Στο Κομμένο, το οποίο είναι επίσης ένα γνωστό μέρος που έχει υποφέρει πολύ, πάρα πολύ, δεν υπάρχει ούτε και εκεί μουσείο. Και τώρα βρισκόμαστε μαζί τους στη διαδικασία ανάπτυξης μιας αποκεντρωμένης ιδέας, και το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι και δεν διαθέτουν ξενώνα».

Το σωματείο Σεβασμός για την Ελλάδα δεν έχει ως στόχο να υπενθυμίζει μόνον την γερμανική Κατοχή, αλλά παρέχει και αναπτυξιακή βοήθεια για την Προστασία του Κλίματος και τις υποδομές, μεταξύ άλλων στην μικρή πόλη Καμάρες στην Πελοπόννησο. «Εν τω μεταξύ, ανακαινίσαμε το δημοτικό ιατρείο, το οποίο ήταν σε άθλια κατάσταση. Αυτό γίνεται αποδεκτό ως χειρονομία που δείχνει ότι επιχειρείται να γίνει σε επίπεδο της Κοινωνίας των Πολιτών αυτό που δεν κάνει η κυβέρνηση».

Επ’ ευκαιρία της 80ης επετείου της γερμανικής επίθεσης στην Ελλάδα, οι Κοινοβουλευτικές Ομάδες των Πρασίνων και του Die Linke κάλεσαν την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση να εγκαταλείψει την αρνητική της στάση σε σχέση με τις ελληνικές αξιώσεις για Επανορθώσεις. Κατά την συζήτηση στο Bundestag στις 25 Μαρτίου, ο βουλευτής των Πρασίνων Manuel Sarrazin δήλωσε: «Αλλά και το γεγονός ότι η Ελλάδα μετά τον πόλεμο εξαρτιόταν πάντοτε από την εύνοια της χώρας των δραστών αποτελεί μία πληγή, την οποία και θέλουμε να καθαρίσουμε. Και γι’ αυτό θέλουμε το Bundestag να θέσει τέρμα στην ταπεινωτική και λανθασμένη θέση ότι το ζήτημα των Επανορθώσεων προς την Ελλάδα έχει διευθετηθεί».

Και ο Gregor Gysi από το Die Linke πρόσθεσε στη συζήτηση: «Γιατί η αρχή "Pacta sunt servanda", δηλαδή ότι πρέπει να τηρούνται οι συμφωνίες, δεν ισχύει πραγματικά και για την αποπληρωμή του αναγκαστικού δανείου που αξίωσε η ναζιστική Γερμανία από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής; Δεδομένου ότι το καθεστώς του Hitler είχε ήδη αρχίσει να το αποπληρώνει, δηλαδή το είχε αναγνωρίσει ως δάνειο και η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας είναι ο νόμιμος διάδοχος, θα πρέπει επιτέλους να ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα σχετικά με τους όρους αποπληρωμής του δανείου».

Ωστόσο, ο Μεγάλος Συνασπισμός απέφυγε να κάνει συγκεκριμένες δηλώσεις σχετικά με το ζήτημα των Επανορθώσεων. Αντίθετα, τόνισε τις κοινές αξίες, όπως η Δημοκρατία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, απαρίθμησε τα ελληνογερμανικά σχέδια που χρηματοδοτούνται από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση και σε τελική ανάλυση απέρριψε το αίτημα των Πρασίνων και του Die Linke.

Εντούτοις, η ελληνική κυβέρνηση του Πρωθυπουργού Μητσοτάκη θεωρεί ως θετικό μήνυμα το γεγονός ότι το Bundestag ασχολήθηκε με το ζήτημα των Επανορθώσεων. Ωστόσο, τα ελληνογερμανικά σχέδια που αναπτύχθηκαν πρόσφατα δεν σχετίζονται με τις αξιώσεις για Επανορθώσεις, όπως διευκρίνισε το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών σε γραπτή δήλωση προς το Deutschlandfunk. «Αυτές οι πρωτοβουλίες δεν έχουν καμία σχέση με την εις βάθος αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας για την περίοδο της εθνικοσοσιαλιστικής Κατοχής και των συνεπειών της για την Ελλάδα, ούτε με την κατανόησή τους. Και δεν έχουν σχέση ούτε με την συλλογική μνήμη των σημερινών Ελλήνων».

Κατά την συζήτηση στο Bundestag για την 80η επέτειο της επίθεσης στην Ελλάδα, ομιλητές από όλα τα κόμματα μίλησαν για ιστορική ευθύνη, τους πολιτιστικούς συνδέσμους, την από κοινού συνεργασία και την ζωηρή οικοδόμηση γεφυρών, αλλά και έργα όπως το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον ή το Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας ως βήματα ουσίας στον δρόμο της συμφιλίωσης.

Τα ωραία λόγια δεν μπορούν να κρύψουν το γεγονός ότι, κατά την άποψη της Ελλάδας είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πραγματική συμφιλίωση χωρίς παραχωρήσεις στο ζήτημα των Επανορθώσεων.