SZ: «Γεια σας γείτονες!»

«Τί σκέπτεται η Ευρώπη πραγματικά για εμάς τους Γερμανούς, τον πρώτο χρόνο μετά από τον αποχαιρετισμό της Merkel και το καλοκαίρι του πολέμου στην Ουκρανία; Είναι η καταλληλότερη εποχή να επιδοθεί κάποιος στα ταξίδια. Μια αναγνωριστική αποστολή από τη Λιθουανία έως την Ελλάδα»

Το τετρασέλιδο οδοιπορικό του επικεφαλής ρεπόρτερ της SZ, Roman Deininger, αναφέρει, μεταξύ άλλων:

Η αποστολή ήταν η διερεύνηση της εικόνας της Γερμανίας στην ευρύτερη ευρωπαϊκή της γειτονιά σε περίοδο πολέμου και τον πρώτο χρόνο μετά τον αποχαιρετισμό της αιώνιας Καγκελαρίου Angela Merkel -από τη Λιθουανία στην Ελλάδα, από το ανατολικό άκρο του ΝΑΤΟ έως το νότιο άκρο της ΕΕ. Το κατά πόσον τα κλισέ για τη Γερμανία έχουν ουσία ήταν φυσικά ένα επαναλαμβανόμενο ερευνητικό ερώτημα κατά τις 14 μέρες του ταξιδιού μεταξύ Βίλνιους και Αθήνας.

Στη Λιθουανία υπάρχει ευγνωμοσύνη για την παρουσία 1.000 Γερμανών στρατιωτών στη χώρα στο πλαίσιο αποστολής του ΝΑΤΟ, αν και εκφράζεται η επιθυμία για μεγαλύτερη εμπλοκή του Βερολίνου. «Δεν θα τα καταφέρουμε μόνοι μας, χρειαζόμαστε τη Γερμανία», είπε ο ιστορικός Vytautas Petrikėnas. Ο πολιτικός επιστήμονας Nerijus Maliukevičius τόνισε τη σημασία που είχε για τους Λιθουανούς η ομιλία του Olaf Scholz στο Bundestag για την «Αλλαγή Εποχής» και το ριζικό επαναπροσανατολισμό της γερμανικής πολιτικής Ασφαλείας. «Δυστυχώς η Γερμανία δεν συνόδευσε τα δυνατά λόγια με ισχυρές πράξεις». Στη Λιθουανία θα ήθελαν περισσότερα όπλα για την Ουκρανία και μάλιστα γρήγορα. Ο φόβος τους είναι ότι μετά την Ουκρανία η Ρωσία θα επιτεθεί στη χώρα. Αυτό όμως «είναι τόσο δύσκολο για τους Γερμανούς να το καταλάβουν». Δυσθυμία υπάρχει και σε σχέση με τις γερμανικές επιφυλάξεις για την παύση χορήγησης ταξιδιωτικών θεωρήσεων σε Ρώσους πολίτες. Σχεδόν κανείς στη Γερμανία δεν μπορεί να αντιληφθεί πόσο σημαντικό είναι το ζήτημα της βίζας στη Λιθουανία.

Ο Γερμανός κωμικός Christian Schulte-Loh που ζει και εργάζεται στη Μεγάλη Βρετανία επισημαίνει ότι έχει εξασθενήσει αισθητά η εμμονή των Βρετανών με το ναζιστικό παρελθόν των Γερμανών. «Για τα σημερινά παιδιά, αυτά έχουν τελειώσει. Όταν σκέφτονται τη Γερμανία, σκέφτονται εντελώς διαφορετικά καταφύγια, όπως αυτά στα νυχτερινά μαγαζιά του Βερολίνου».

Οι προικισμένοι με χιούμορ Βρετανοί, λέει ο Schulte-Loh, είναι πρόθυμοι και ικανοί να «δεχτούν με ευγνωμοσύνη το χάος και τις αποτυχίες» της πολιτικής ζωής της χώρας και μόνο για την αξία της ψυχαγωγίας. Αλλά ταυτόχρονα «ζηλεύουν τη σταθερότητα και τη σοβαρότητα στη Γερμανία». Δεν είναι οι μόνοι εκεί. Και φυσικά κανείς δεν ήταν πιο σταθερός και σοβαρός από την Angela Merkel, «μια τεράστια προσωπικότητα στη Βρετανία, είχε κάτι το αιώνιο». Με την αποχώρησή της «το μέγεθος της Γερμανίας έχει επίσης περιοριστεί». Το τέλος της εποχής της Merkel, ένα από τα ευρήματα του ταξιδιού, θεωρείται στην πραγματικότητα παντού ως μεγαλύτερη καμπή απ’ ό,τι στη Γερμανία. Ακόμα και όσοι γνωρίζουν τον Scholz συχνά προφέρουν το όνομά του ως «Schulz».

Ο δημοσιογράφος John Kampfner, ο οποίος έγραψε βιβλίο για την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας το 2020, όχι μόνο επαίνεσε την πολιτική κουλτούρα της Γερμανίας και τη μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, αλλά αναρωτήθηκε κιόλας: «Ποιος θα αντισταθεί στα αυταρχικά καθεστώτα; Ποιος θα υπερασπιστεί τη φιλελεύθερη Δημοκρατία;». Κατά προτίμηση η Γερμανία, αυτό είναι το συμπέρασμά του.

Ο Radosław Sikorski, Υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας από το 2007 έως το 2014, αποκάλυψε τους φόβους του μετά από την Πτώση του Τείχους: «Η Γερμανία θα επανενωθεί τώρα και μετά θα κάνει στην Πολωνία αυτό που έκανε πάντα σε εμάς». Όπως όμως παραδέχεται και ο ίδιος, η πρόβλεψή του δεν πραγματοποιήθηκε.

Ο Sikorski εμφανίστηκε πολύ επικριτικός για τη στάση της Γερμανίας έναντι του Putin και της Ουκρανίας, της Κριμαίας και του Donbass: «Για χρόνια η Γερμανία φερόταν σαν να μην την απασχολεί τίποτα από όλα αυτά». Ήδη από το 2007 είχε θέσει στην Angela Merkel το θέμα του αγωγού Nord Stream κατά τη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου. Τότε η Καγκελάριος υπερασπίστηκε τον αγωγό ως ένα «καθαρά οικονομικής φύσεως έργο». Το 2014, όταν η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία. «Ο συνάδελφός μου Frank-Walter Steinmeier υποστήριξε τότε ότι δεν θα έπρεπε να δοθεί πολύ σκληρή απάντηση στον Putin, διαφορετικά θα υπήρχε κίνδυνος κλιμάκωσης. Η αναλογία του Frank-Walter ήταν το 1914: Θερμοκέφαλοι ρίχνονται σε έναν περιττό πόλεμο».

Κατά τον Sikorski, οι Γερμανοί αποδείχθηκαν «άπληστοι για φθηνό φυσικό αέριο, άπληστοι για χρήματα». «Το πρόβλημα είναι ότι κάποιοι στη Γερμανία έβγαλαν λάθος συμπεράσματα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Το μάθημα από την Ιστορία πρέπει να είναι η υπεράσπιση της ειρήνης. «Και για να υπερασπιστεί κανείς την ειρήνη, πρέπει να αντιμετωπίσει τον επιτιθέμενο. Η αδυναμία προκαλεί, η δύναμη αποτρέπει», είπε ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας. Οι Γερμανοί, αυτή είναι η θέση του, προφανώς έχουν ξεχάσει «τι νιώθει κανείς όταν είναι στην πρώτη γραμμή».

Στην Αθήνα, το κατάστημα με τις εφημερίδες του αεροδρομίου είχε ουσιαστικά μόνο λίγα βιβλία. Στην κορυφή τους, στα ελληνικά, βρίσκονταν δύο αντίτυπα της βιογραφίας της Merkel «Η Καγκελάριος». Η Merkel είναι ακριβώς αυτή η γυναίκα, την οποία υποδέχτηκαν στην Αθήνα διαδηλωτές καίγοντας γερμανικές σημαίες και ψεύτικες ναζιστικές στολές κατά τη διάρκεια της κρίσης του Ευρώ το 2012.

Η Merkel, αυτό έγινε αντιληπτό κατά το ταξίδι στην Ευρώπη, πέρασε από την Καγκελαρία στην παγκόσμια Ιστορία σε ταχύτητα-ρεκόρ. Στην Ελλάδα η οργή για την «υπαγορευμένη λιτότητα» δεν έχει καταλαγιάσει εντελώς, αλλά ουσιαστικά η πολιτική αυτή έχει φορτωθεί σε έναν άλλο Γερμανό, έναν άνθρωπο που, σύμφωνα με την άποψη και των πιο φιλειρηνικών Ελλήνων, θα πρέπει να περιμένει μερικά χρόνια ακόμα μέχρι να κάνει διακοπές στην Κρήτη. Η Merkel θα μπορούσε να πει ένα «ευχαριστώ» στον Wolfgang Schäuble.

Το αυτοσχέδιο βαρόμετρο για το πολιτικό προσωπικό της Γερμανίας, όπως προέκυψε σε ταβέρνα κοντά στην πλατεία Ομονοίας, έδειξε ότι πολύ υψηλή βαθμολογία λαμβάνει η Annalena Baerbock, η οποία πριν από λίγο καιρό τάχθηκε στο πλευρό της Ελλάδας στη διαμάχη για τα νησιά του Αιγαίου με την Τουρκία. «Από την Baerbock ακούει κανείς ξεκάθαρα λόγια», είπε ο ιδιοκτήτης της ταβέρνας, ο οποίος έχει ζήσει είκοσι χρόνια στη Φρανκφούρτη. «Μιλάει με ασυνήθιστο τρόπο για Γερμανό πολιτικό».

Ο Βασίλης Τόλιας σπούδασε Χημεία και διδάσκει στη Γερμανική Σχολή της Αθήνας εδώ και 17 χρόνια. Είναι πλέον Υποδιευθυντής του σχολείου με τους 1.240 μαθητές, Γερμανούς και Έλληνες. Το σχολείο του είναι ένας τόπος φιλίας. Η Merkel το επισκέφτηκε μια φορά, και μάλιστα ο ίδιος είχε την ευκαιρία να την ξεναγήσει. Οι εμπειρίες του βοηθούν να γίνει αντιληπτό το τι ενοχλεί τους Έλληνες στους Γερμανούς.

«Εξαρτάται πάντα από τον μεμονωμένο άνθρωπο», θεωρεί ο Τόλιας, έτσι το βίωσε στο σχολείο. Σήμερα του επιτρέπεται να εργάζεται «επί ίσοις όροις» με τον Γερμανό επικεφαλής και τους Γερμανούς συναδέλφους του, ζητείται η γνώμη του και συμμετέχει παντού. Αυτό δεν συνέβαινε πάντοτε. Κάποιοι Γερμανοί έχουν τη δυσάρεστη τάση «να μας επιβάλλουν πάντοτε γερμανικές λύσεις για τα ελληνικά προβλήματα, ανεξάρτητα από το αν ταιριάζουν ή όχι». Ο ίδιος δεν θέλει να μπει σε λεπτομέρειες, αλλά το ίδιο συμβαίνει και στην Πολιτική. Να εισαχθεί στην Ελλάδα το γερμανικό συνταξιοδοτικό σύστημα; «Δεν θα μπορούσε να γίνει επακριβώς», άλλωστε τα επίπεδα των μισθών στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλά, μεταξύ άλλων.

Ο Τόλιας δεν διστάζει να αναφερθεί στα προβλήματα της Ελλάδας, και σε σχέση με την οικονομική κρίση: «Κάναμε μεγάλα λάθη, ζούσαμε πάνω από τις δυνατότητές μας». Αλλά δεν είναι σωστό και δεν είναι δίκαιο να δυσφημούνται συνολικά οι Έλληνες ως αργόσχολοι που συντηρούνται από το Γερμανό φορολογούμενο. «Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι εδώ που δουλεύουν πολύ σκληρά», ίσως ακόμη πιο σκληρά από κάποιους Γερμανούς. Γι’ αυτό και προκαλεί πόνο το γεγονός ότι κάποιοι συνεχίζουν να κουνάνε το δάκτυλο. «Για εμάς τους Έλληνες όλα έχουν ένα πολύ ανθρώπινο επίπεδο. Θέλουμε σεβασμό», ειδικά από τη στιγμή που προφανώς και οι Γερμανοί δεν είναι τέλειοι.

Στην Ελλάδα καταγράφηκε με ιδιαίτερη προσοχή το γεγονός ότι το φαξ διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη γερμανική μάχη κατά του κορωνοϊού, την ώρα που στην Ελλάδα σημειωνόταν αξιοσημείωτη πρόοδος στην Ψηφιοποίηση. Δεν χρειάζεται ανησυχία, ο μύθος για τη Γερμανία δεν θα καταρρεύσει, λέει ο Τόλιας: «Μας κάνει καλό να είμαστε για μια φορά στην πρωτοπορία». Και ο κρύος χειμώνας στη Γερμανία χωρίς το ρωσικό φυσικό αέριο; «Καλά που αυτή τη φορά δεν είμαστε εμείς οι Έλληνες το πρόβλημα», αυτή είναι η διάθεση στη χώρα, λέει ο Τόλιας. Ενδεχομένως ορισμένοι Έλληνες να σκέπτονται ότι μια μικρή ανάγκη για βοήθεια θα μπορούσε να διευρύνει σημαντικά τον ορίζοντα των Γερμανών. «Αλλά δεν γνωρίζω κανέναν που να εύχεται το κακό της Γερμανίας. Χρειαζόμαστε μια ισχυρή Γερμανία». Αυτό επιβεβαιώνεται και από τις δημοσκοπήσεις: Η πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρεί ότι η γερμανική επιρροή στην ΕΕ είναι μάλλον αρνητική, ωστόσο αναγνωρίζει τον ηγετικό ρόλο του Βερολίνου.

Τον τελευταίο όμως λόγο για την εικόνα της Γερμανίας στην Ελλάδα τον έχει ένας Γερμανός. Ο Peter Schoof ήταν Πρέσβης της Γερμανίας στην Ελλάδα από το 2014 έως το 2017, τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης. Κάποιοι μάλιστα τον είχαν προειδοποιήσει ότι αναλάμβανε «αποστολή καμικάζι». Τώρα είναι συνταξιούχος, ζει στην Αθήνα το μισό χρόνο και θεωρείται πολύ καλός γνώστης της Ελλάδας.

Ο Schoof εντοπίζει μια «τριάδα ελληνικών συναισθημάτων» έναντι των Γερμανών: «Θαυμασμό για την ικανότητα οργάνωσης και την ευημερία, δυσαρέσκεια για την ισχύ μας και απογοήτευση από την έλλειψη ενσυναίσθησης». Και όλα αυτά στη βάση ότι η Γερμανία είναι «ο ηγεμόνας στην Ευρώπη». Δεν μπορεί κανείς να αποφύγει αυτή την ευθύνη ή αν το κάνει θα είναι εις βάρος ολόκληρης της ηπείρου. «Εξαρτάται από εμάς το πώς θα αναπτυχθεί αυτή η Κοινότητα». Ο Schoof με τα λόγια του συνόψισε όμορφα το ταξίδι από το Βίλνιους έως την Αθήνα.

Πώς θα μπορούσε λοιπόν να είναι αυτή η γερμανική ηγεσία, την οποία όλοι κατά κάποιο τρόπο θέλουν; «Δεν πρέπει να υπάρχει γερμανική Ευρώπη», λέει ο Schoof, ούτε όμως και γαλλική. «Χρειαζόμαστε μια Ευρώπη ισότιμων κρατών και παραδόσεων», μια Ευρώπη με το Νότο, την Ανατολή, το Βορρά. Αυτή η άνευ όρων επιθυμία του συνανήκειν ήταν εμφανής σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού ανά την Ευρώπη. Θα βοηθούσε, είπε ο Schoof, αν οι Γερμανοί αντιλαμβάνονταν «ότι αυτή η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι η συνέχεια της Γερμανίας σε διαφορετική κλίμακα».

Λίγο πριν την πτήση επιστροφής στη Γερμανία, στο κατάστημα με τις εφημερίδες του αεροδρομίου της Αθήνας τα δύο αντίτυπα της βιογραφίας της Angela Merkel είχαν εξαφανιστεί. Εάν συνεχιστεί αυτό, θα πρέπει το βιβλίο να επανεκδοθεί.