«Κανένα παραμύθι στο Kragujevac»

«Σε μια σερβική πόλη οι Γερμανοί σκότωσαν σχεδόν 2.800 Σέρβους αμάχους το 1941. Τώρα, για πρώτη φορά, κορυφαία Γερμανίδα πολιτικός ταξιδεύει στον τόπο του εγκλήματος»

Toz Michael Martens Frankfurter Allgemeine Zeitung:

Επί δεκαετίες ήταν μια από τις αρχές της Εξωτερικής Πολιτικής το να επισκέπτονται Γερμανοί πολιτικοί κατά τα ταξίδια τους στο εξωτερικό τους τόπους όπου οι γερμανικές δυνάμεις διέπραξαν εγκλήματα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η γονυκλισία του Καγκελαρίου Willy Brandt στη Βαρσοβία το 1970 είναι η πιο γνωστή από αυτές τις χειρονομίες, αλλά ακολούθησαν πολλές ακόμη. Το 1987 στο Λένινγκραντ, ο Ομοσπονδιακός Πρόεδρος Richard von Weizsäcker τίμησε τους εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που χάθηκαν κατά την μακρά πολιορκία της πόλης από τη Wehrmacht. Όταν η πόλη ονομάστηκε ξανά Αγία Πετρούπολη, οι Καγκελάριοι Helmut Kohl (1996) και Gerhard Schröder (2001) ακολούθησαν το παράδειγμά του και υποκλίθηκαν στα θύματα της πολιορκίας. Είτε στο Lidice της Τσεχίας, είτε στο Oradour στη Γαλλία, είτε στην Ελλάδα, στην Ολλανδία, στην Ουκρανία, στην Πολωνία, στη Λευκορωσία ή την Ιταλία, εκεί που κάποτε Γερμανοί δολοφόνησαν χιλιάδες ανθρώπους, δεκαετίες αργότερα οι Γερμανοί Καγκελάριοι, Υπουργοί Εξωτερικών ή Ομοσπονδιακοί Πρόεδροι τιμούν τα θύματα των δολοφονιών και ζητούν συγχώρεση.

Μια χώρα, ωστόσο, έλειπε μέχρι τώρα από αυτόν τον χάρτη της Μνήμης: Η Σερβία, όπου τον Οκτώβριο του 1941 έλαβε χώρα η σφαγή στο Kragujevac. Οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνταν μέχρι τώρα χωρίς υψηλού επιπέδου γερμανική συμμετοχή. Σήμερα, όμως, τα πράγματα θα είναι διαφορετικά, καθώς η πρώτη κορυφαία Γερμανίδα πολιτικός, η Claudia Roth, Αντιπρόεδρος του Bundestag, αναμένεται να παρευρεθεί στην εκδήλωση Μνήμης για τα θύματα της σφαγής του Kragujevac. Οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στη Σερβία στις 21 Οκτωβρίου, την πρώτη ημέρα της μαζικής δολοφονίας, η οποία διήρκεσε αρκετές ημέρες και είχε ως θύματα, μεταξύ άλλων, τους μαθητές του τοπικού Γυμνασίου.

Ο Πρόεδρος της Σερβίας Aleksandar Vučić ήλπιζε πραγματικά να επισκεφθεί τον τόπο Μνήμης η Καγκελάριος Angela Merkel. Η συμμετοχή της στην εκδήλωση Μνήμης στο Kragujevac θα μπορούσε να αποτελέσει καμπή στις γερμανο-σερβικές σχέσεις, ανέφερε ο Vučić περισσότερες από μία φορές σε στενό κύκλο ανθρώπων. Αλλά αυτή η επιθυμία, η οποία τουλάχιστον ανεπισήμως μεταφέρθηκε στο Βερολίνο μέσω διαφόρων καναλιών, παρέμεινε ανεκπλήρωτη. Αν και η Γερμανίδα Καγκελάριος επέλεξε τη Σερβία ως προορισμό του τελευταίου της ταξιδιού στο εξωτερικό πριν από τις ομοσπονδιακές εκλογές, μια επίσκεψη στο μνημείο του Kragujevac, το οποίο απέχει μόλις δύο ώρες οδικώς από το Βελιγράδι, δεν συμπεριελήφθη στο πρόγραμμά της.

Αντ’ αυτής θα έρθει η Claudia Roth. Παρόλο που είναι σχεδόν άγνωστη στη Σερβία και εκπροσωπεί μια πολιτική κατεύθυνση, την οποία ο αυταρχικός αρχηγός στο Βελιγράδι δεν εκτιμά, είναι ο υψηλότερος εκπρόσωπος της γερμανικής Πολιτικής που έχει προσέλθει μέχρι τώρα στο Kragujevac. Η πρωτοβουλία κατά τα φαινόμενα προήλθε από τον Δήμαρχο της πόλης και μεταφέρθηκε στην Roth μέσω του Προέδρου του Bundestag Wolfgang Schäuble. Η Μνήμη των εγκλημάτων του εθνικοσοσιαλισμού αποτελεί ιδιαίτερο καθήκον της πολιτικού των Πρασίνων. Η Roth έχει λάβει μέρος σε παρόμοιες εκδηλώσεις σε άλλες περιπτώσεις, για παράδειγμα στην Κρήτη το 2018.

Σε ένα άρθρο γνώμης που δημοσιεύτηκε την Τετάρτη στην ε/φ Blic του Βελιγραδίου, η Roth εξήγησε γιατί είναι τόσο σημαντικό γι’ αυτήν να συμμετάσχει ογδόντα χρόνια μετά τη σφαγή, η οποία εκείνη την εποχή απετέλεσε πράξη εκδίκησης για μια προηγούμενη επίθεση ανταρτών εναντίον Γερμανών στρατιωτών. «Τα Βαλκάνια και η Σερβία βρίσκονται πολύ συχνά στο περιθώριο της Μνήμης των Γερμανών σε σχέση με τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», σημειώνει η πολιτικός και αναφέρεται σε «ιστορικά γεγονότα ντροπής και ενοχής» που πρέπει να αντιμετωπίσει η Γερμανία. Το γεγονός ότι η Σερβία, σε αντίθεση με την Ελλάδα, για παράδειγμα, δεν διεκδικεί αποζημιώσεις από την Γερμανία, διευκολύνει τα πράγματα.

Με μία πρώτη ματιά είναι επομένως ακόμη πιο περίεργο το γεγονός ότι κανένας Καγκελάριος, Υπουργός Εξωτερικών ή Ομοσπονδιακός Πρόεδρος δεν πήγε ποτέ στο Kragujevac. Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά στις σχέσεις Γερμανίας-Γιουγκοσλαβίας και Γερμανίας-Σερβίας εξηγεί πολλά. Το 1951 η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας άνοιξε Πρεσβεία στο Βελιγράδι, αλλά έξι χρόνια αργότερα οι σχέσεις διακόπηκαν εκ νέου, καθώς η Γιουγκοσλαβία αναγνώρισε τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας.

Ήταν η πρώτη και, μαζί με την Κούβα, η μόνη περίπτωση κατά την οποία εφαρμόστηκε το λεγόμενο «δόγμα Hallstein»: Σε απάντηση στην αναγνώριση της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας, η Βόννη ανακοίνωσε τη διακοπή των σχέσεων με τη Γιουγκοσλαβία. Μόλις το 1968 επέστρεψε Πρέσβης της Δυτικής Γερμανίας στο Βελιγράδι. Αλλά ακόμα και τις δεκαετίες που ακολούθησαν, το Kragujevac παρέμεινε πληγή. Αξιωματούχοι του γερμανικού Υπουργείου Εξωτερικών επεχείρησαν ακόμη και με απειλές να αποτρέψουν την προβολή στο εξωτερικό μιας γιουγκοσλαβικής ταινίας για τη σφαγή. Στη δεκαετία του 1990, από την άλλη πλευρά, η Σερβία διεξήγαγε πολέμους εναντίον των γειτόνων της, έως ότου το 1999 δέχτηκε επίθεση από το ΝΑΤΟ, στις δυνάμεις του οποίου συμμετείχε και η Γερμανία. Όλα αυτά δεν αποτελούν καλές προϋποθέσεις για τη συμφιλίωση.

Στη Σερβία, η σφαγή του Kragujevac αποτελεί εδώ και δεκαετίες κεντρικό στοιχείο της κουλτούρας Μνήμης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπάρχουν ακόμη και θρύλοι σε σχέση με αυτό. Για παράδειγμα, αυτός του «καλού Γερμανού» Josef Schulz, ο οποίος φέρεται να αρνήθηκε να πυροβολήσει αιχμαλώτους Σέρβους και γι’ αυτό εκτελέστηκε ως τιμωρία. Αυτός ο θρύλος, που έχει από καιρό διαψευσθεί, ήταν κατά καιρούς εξαιρετικά δημοφιλής στη Γιουγκοσλαβία. Ένας δρόμος πήρε το όνομά του από τον Schulz, ανεγέρθηκαν μνημεία προς τιμήν του και γυρίστηκαν ταινίες. Σε ένα από αυτά, τη μεγάλου μήκους ταινία του 1969 «Ένα αιματηρό παραμύθι», παρουσιάζεται με κάθε λεπτομέρεια η υποτιθέμενη θυσία του Josef Schulz.

Ακόμη και το δημοτικό συμβούλιο της Βόννης αποφάσισε να δώσει σε έναν δρόμο το όνομα Schulz. Ωστόσο, αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ο Γερμανός ήρωας από το «ματωμένο παραμύθι» είχε πράγματι υπάρξει, αλλά διαφορετικά απ’ ό,τι στον μύθο. Ο πραγματικός Josef Schulz σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια μάχης με παρτιζάνους. Δεν είναι όμως μύθος το γεγονός ότι στο Kragujevac μέσα σε τρεις ημέρες εκτελέστηκαν το φθινόπωρο του 1941 2.794 Σέρβοι ως μέτρο εκδίκησης -και ότι οκτώ δεκαετίες αργότερα η Γερμανία είναι παρούσα για πρώτη φορά με υψηλού επιπέδου εκπροσώπηση σε μια εκδήλωση Μνήμης.