Lebensraum. Συνέντευξη του diablog.eu με την Έλενα Σωκράτους

Πρεμιέρα του έργου «Lebensraum» (Ζωτικός χώρος) στις 5-6/3 του Θανάση Τριαρίδη στο Βερολίνο, το οποίο θα παιχθεί στις 19-20/3 και στην Φρανκφούρτη/Μάιν, προτού παρουσιαστεί στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Το diablog.eu μίλησε με τη σκηνοθέτιδα Έλενα Σωκράτους, σχετικά με τη βασική ιδέα του θεατρικού έργου και τη σκηνοθεσία του ως ένα είδος ψυχολογικού πειράματος.Γιατί ονομάζεται το θεατρικό έργο «Lebensraum»; Ο τίτλος θυμίζει το τρίτο Ράιχ. Είναι αυτό σκόπιμο;

Ο θεατρικός τίτλος Lebensraum ή στα ελληνικά Ζωτικός Χώρος, αφορά στον ζωτικό χώρο του μυαλού μας και πώς τον χειριζόμαστε, πώς τον παραχωρούμε ή τον προστατεύουμε και πόση δύναμη έχει κανείς, εάν καταφέρει να κατακτήσει τον ζωτικό χώρο στο μυαλό ενός ανθρώπου ή ενός συνόλου ανθρώπων. Πολλές φορές παραχωρούμε τον ζωτικό μας χώρο ελεύθερα σε κάποιον, ο οποίος εμφανίζεται ως “ειδικός” και κάποιες άλλες, όταν νιώθουμε ότι ο ζωτικός μας χώρος απειλείται, αντιδρούμε σαν ζώα σε κλουβί. Το θεατρικό έργο, καθώς και η παράστασή μας, δεν αφορά στο τρίτο Ράιχ, όπου ο όρος χρησιμοποιήθηκε πολιτικά, ορίζοντας τον ζωτικό χώρο εδαφικά.

Γιατί διάλεξες να ανεβάσεις το συγκεκριμένο έργο του Θανάση Τριαρίδη;

Πριν περίπου δυο χρόνια γνωρίστηκα με τον Γιάννη Ευαγγέλου, συνεργάτη του Θανάση στη Γερμανία και μου πρότεινε μέσα σε άλλα και αυτό το θεατρικό έργο του Θανάση, το οποίο ήταν ήδη μεταφρασμένο στα γερμανικά και δεν είχε ανέβει ακόμη στη σκηνή, ούτε καν στην Ελλάδα. Όταν ξεκίνησα να διαβάζω το έργο, ήμουν σίγουρη ότι αυτό θα ήταν μια από τις επόμενές μου δουλειές. Το διάβασα κατακλυσμένη από σκέψεις και συναισθήματα. Ήταν μια καταιγίδα από εικόνες στο μυαλό μου και ένιωσα από την πρώτη στιγμή απόλυτη οικειότητα με το έργο. Συγκεκριμένα, είχα ήδη στο μυαλό μου την εικόνα του Κωστή Καλλιβρετάκη και του Κωνσταντίνου Γεράκη στους δύο ρόλους. Νομίζω ότι εάν προσπαθούσα να γράψω ένα έργο που να μου ταιριάζει σκηνοθετικά, δεν θα το έκανα τόσο καλά, όσο το έκανε ο Θανάσης, χωρίς να γνωριζόμαστε καν.

Lebensraum, Κωστής Καλλιβρετάκης και Κωνσταντίνος Γεράκης, ©Π. Πασχαλίδης

Τι σχέση έχει η έννοια του Ζωτικού Χώρου με το σήμερα και με τον γερμανικό/ελληνικό χώρο;

Σήμερα ο ζωτικός χώρος στο μυαλό των ανθρώπων ως μονάδες αλλά και ως σύνολο απειλείται, παραβιάζεται, γίνεται υποχείριο των “δυνατών”. Ξεκινώντας από την έννοια του ζωτικού χώρου εδαφικά, δεν μπορώ να μην αναφερθώ στους πρόσφυγες στη Μέση Ανατολή, των οποίων ο ζωτικός χώρος βιάζεται και ψάχνουν με βάρκες και πεζοπορίες, έναν νέο ζωτικό χώρο για να μπορούν να αναπνεύσουν, να ζήσουν. Απ’ την άλλη, η προπαγάνδα που γίνεται σχεδόν σε όλα τα ΜΜΕ, οι “ειδικοί πολιτικοί”, οι “γνώστες”, οι δημοσιογράφοι, γενικά αλλά και ειδικά, για παράδειγμα στις Ελληνογερμανικές σχέσεις σήμερα, καταλαμβάνουν τον ζωτικό χώρο στο μυαλό των πολιτών και φυτεύουν σε αυτόν τον θυμό και το μίσος… Εφαρμόζεται έτσι η πρακτική του διαίρει και βασίλευε αλλά και η θεωρία του όχλου. Αυτή ήταν και η πρώτη σκέψη που εξέφρασε η επιστημονική συνεργάτιδα της ομάδας μας και υποψήφια διδάκτωρ ψυχολογίας Ευτυχία Παπαγιάννη διαβάζοντας το έργο. Αναφέρθηκε στα λεγόμενα του Bernays: «Ο συνειδητός και ευφυής χειρισμός των οργανωμένων συνηθειών και των απόψεων σχετικά με τις μάζες είναι ένα σημαντικό στοιχείο στη δημοκρατική κοινωνία. Εκείνοι που χειρίζονται αυτόν τον απαρατήρητο μηχανισμό της κοινωνίας αποτελούν μια αόρατη κυβέρνηση που αποτελεί την πραγματική δύναμη που κυβερνά ολόκληρη τη χώρα.»

Ποιο ρόλο παίζουν τα ψυχολογικά πειράματα στο έργο που σκηνοθετείς; Πώς εμφανίζονται στην παράσταση και πώς επηρεάζουν τα τεκταινόμενα;

“Τα πειράματα είναι αυτά που πάνε μπροστά την ανθρωπότητα”, λέει χαρακτηριστικά ένας από τους χαρακτήρες του έργου. Θα προσθέσω σε αυτό, ότι τα πειράματα υπήρξαν και μια πολύ καλή δικαιολογία για αγριότητες, βιαιότητες και σαδιστική συμπεριφορά. Απ’ την άλλη, τα ψυχολογικά πειράματα και τα αποτελέσματά τους, είναι πολλές φορές μια μπουνιά στο στομάχι, για το τι μπορεί να κάνει ή πού μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Σε συνεργασία με την Βάσια Χριστοπούλου, σκηνογράφο της ομάδας, αλλά και με όλους τους συντελεστές, έχουμε δημιουργήσει ένα συνδιασμό θεατρικής παράστασης και ψυχολογικού πειράματος. Δεν θέλω να πω περισσότερες πληροφορίες γι’ αυτό. Θα ήθελα μόνο να αναφερθώ στα ερεθίσματα που υπάρχουν από το γνωστό πείραμα του Milgram για την υπακοή η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες πράξεις και τον ηθικό προβληματισμό του “Προβλήματος του τραίνου” της Αγγλίδας Philippa R. Foot. Επίσης, η βάση του δικού μας “ειδικού” ή “χειριστή” στο πείραμα, είναι η θεωρία για την ψυχολογία του όχλου, όπως αυτή εκφράστηκε από τον Gustave Le Bon.

Οι θεατές στις παραστάσεις σου δεν είναι απλοί καταναλωτές αλλά ζωντανός οργανισμός, ο οποίος συμμετέχει με τους ηθοποιούς. Είναι για σένα το θέατρο ένα πείραμα;

Νιώθω ότι οι άνθρωποι έχουμε πέσει σε αδράνεια και είναι υποχρέωση του θεάτρου σήμερα να ταρακουνήσει τον κάθε θεατή, ο οποίος έχει μάθει στην καθημερινότητά του να νίπτει τας χείρας του και να θεωρεί τον εαυτό του μη αρμόδιο να δράσει. Δεν μπορώ να δεχτώ την ακινησία ως απάντηση και δεν μπορώ να ανεβάσω μια θεατρική παράσταση όπου το κοινό δεν θα πάρει θέση. Προτιμώ το κοινό να νιώσει άσχημα, να θιχτεί, να θυμώσει, φτάνει να νιώσει.. Η αποτυχία θα ήταν για μένα, το να φύγει το κοινό από την αίθουσα του θεάτρου και να μην απασχολήσει το μυαλό του, έστω για μερικά λεπτά, αυτό που βίωσε κατά τη διάρκεια της παράστασής μας. Κανείς δεν είναι ασφαλής και κανείς δεν δικαιούται να νιώθει βολεμένος στην κοινωνία μας και αφού αυτό δεν μπορώ να το μεταφέρω στο σύνολο της κοινωνίας, οφείλω τουλάχιστον να το μεταφέρω στη μικρή κοινωνία των θεατών μας, προωθώντας τον δημόσιο διάλογο. Το θέατρο πλάθει συνειδήσεις και οφείλει κανείς να είναι πολύ προσεκτικός στους χειρισμούς του.

Παραστάσεις:
Theater im Aufbau Haus, Kreuzberg-Berlin (5., 6. März)
Theater Landungsbrücken, Frankfurt am Main (19., 20. März)
Θέατρο Θησείον, Athens (7., 8., 9., 10. April)
Θέατρο Blackbox, Thessaloniki (14., 15., 16., 17. April)
Θέατρο Λιθογραφείο, Patra (19., 20. April)
Θέατρο WhereHaus 612 , Nicosia (22., 23. April)
Θέατρο ΕΘΑΛ, Limassol (25. April) 

Συνέντευξη: Michaela Prinzinger. Φωτό: Π. Πασχαλίδης στο
diablog.eu