Η Σαντορίνη δοκιμάζει τις αντοχές της

Η  τουριστική «έκρηξη» έφερε στα όρια του κορεσμού το δημοφιλές νησί, που πλέον δυσκολεύεται να καλύψει τις ανάγκες του.

Δημσοιεύτηκε στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ:  Ρεπορτάζ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΑΛΙΟΣ, Φωτογραφία: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ, Μοντάζ: ΓΩΓΩ ΜΠΕΜΠΕΛΟΥ

Οία, ώρα 7 το πρωί. Τα μαγαζιά είναι ακόμα κλειστά, ο κόσμος στα σοκάκια του μαγευτικού χωριού λιγοστός. Ενα ζευγάρι σκαρφαλώνει προσεκτικά σε έναν μαντρότοιχο και ανεβαίνει στη θολωτή οροφή ενός σπιτιού. Λίγο πιο εκεί, μια φωτογράφος τούς δίνει οδηγίες. Αγκαλιάζονται, φιλιούνται, αλλάζουν πόζες, με θέα το Αιγαίο. Πιο πίσω, μια Κινέζα νύφη έχει σκαρφαλώσει σε μια εκκλησία, δίπλα στον μπλε τρούλο και ανεμίζει τα τούλια από το φόρεμά της, πάντα υπό τις οδηγίες του φωτογράφου της. Απλώνει το χέρι, πιάνει το σχοινί της καμπάνας, τη χτυπά. Ενας υπάλληλος καθαριότητας βρίζει, καθώς βρίσκει πεταμένες σακούλες με μπάζα μέσα σε ένα στενάκι.

Οία, ώρα 9 το πρωί. Το χωριό έχει μόλις αρχίσει να ξυπνά, τα περισσότερα μαγαζιά είναι ακόμα κλειστά. Και τότε, φθάνει η πρώτη ομάδα. Περίπου 10-15 άτομα, όλοι με κάποιο αυτοκόλλητο στο στήθος που δηλώνει την ομάδα και την κρουαζιέρα από την οποία προέρχονται. Μαζί τους, μια οδηγός που κρατά ψηλά ένα σημαιάκι. Στέκονται στη μικρή πλατεία στην είσοδο για μια πρόχειρη «εισαγωγή». Αμέσως έρχεται το δεύτερο γκρουπ. Το τρίτο. Το τέταρτο. Το πέμπτο. Μέσα σε μια ώρα επικρατεί το αδιαχώρητο. Εκατοντάδες άνθρωποι συνωστίζονται στα στενά σοκάκια, κινούνται σημειωτόν σε ουρές. Δεν μπορείς να προχωρήσεις πιο γρήγορα, ούτε και να σταματήσεις. Για μια απόσταση 100-200 μέτρων χρειάζεσαι δέκα λεπτά. Δεν θες να σκέφτεσαι τι θα συμβεί αν για οποιονδήποτε λόγο προκληθεί πανικός.

Την ίδια ώρα, στην είσοδο της Οίας επικρατεί πανζουρλισμός. Τουλάχιστον δέκα πούλμαν βρίσκονται σταθμευμένα στο μικρό πάρκινγκ (με τις μηχανές αναμμένες, για να διατηρείται δροσερός ο εσωτερικός χώρος), ακόμα περισσότερα συνεχίζουν να ανηφορίζουν και «κολλούν» μερικές εκατοντάδες μέτρα πριν από τον οικισμό. Αν είσαι άτυχος και δεν προλάβεις να τα αποφύγεις, θα μείνεις εγκλωβισμένος για αρκετή ώρα. Κάποιοι νέοι, προφανώς εργαζόμενοι στις μεταφορικές εταιρείες, εκτελούν χρέη τροχονόμου, αφού δύσκολα θα συναντήσεις αστυνομικό εκτός του αεροδρομίου ή... του αστυνομικού τμήματος. Το εκνευρισμένο πλήθος έρχεται για να απολαύσει την καλντέρα.

Λιμάνι Αθηνιού, ώρα 11 το πρωί. Οι «λάντζες» συνεχίζουν να μεταφέρουν κόσμο από τα τρία κρουαζιερόπλοια που επισκέπτονται σήμερα το νησί. Το τελεφερίκ στα Φηρά είναι σχεδόν άδειο, οι περισσότεροι κατευθύνονται εδώ για να μπουν στα πούλμαν. Εκείνη την ώρα φθάνει και το πρώτο πλοίο της γραμμής από Κρήτη. Με το που ανοίγει η μπουκαπόρτα, ξεχύνεται ένα πλήθος, ίσως 1.500 ή 2.000 άτομα. Ελάχιστοι κρατούν βαλίτσες. Σχεδόν όλοι κατευθύνονται στα πούλμαν και στα βανάκια που περιμένουν σε κάθε διαθέσιμο σημείο. Κάποια παιδιά φορούν το χαρακτηριστικό «βραχιολάκι» των all inclusive ξενοδοχείων. Τα πούλμαν γεμίζουν, οι δρόμοι πήζουν και πάλι.
Πρωτόγνωρη αύξηση

Τα τελευταία χρόνια, η Σαντορίνη ζει μια κατάσταση που όμοιά της μόνο στη Μύκονο ίσως να υπάρχει. Μετά την κάμψη του 2011-2012, η τουριστική κίνηση γνωρίζει πρωτόγνωρη αύξηση, σημειώνοντας το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Μόνο που τα πράγματα δεν είναι πια ρόδινα. Το νησί αντιμετωπίζει πλέον «αστικού τύπου» προβλήματα, όπως ένα ανυπόφορο κυκλοφοριακό και ζήτημα επάρκειας νερού. Η ζήτηση οδηγεί σε συνεχή ανοικοδόμηση του νησιού, η πυκνότητα της οποίας συγκρίνεται πλέον με την Αττική. Μια ανοικοδόμηση που γίνεται υπό οποιουσδήποτε όρους, με μικρές ή κραυγαλέες παρανομίες, αφού η πολεοδομία της Σαντορίνης «εξυπηρετεί» έξι νησιά με μόλις έναν μηχανικό.

Η ζήτηση οδήγησε και στην απότομη εξάπλωση του Αirbnb, διπλασιάζοντας εν μια νυκτί τις κλίνες των επισκεπτών, την κατανάλωση νερού και ρεύματος, την «παραγωγή» σκουπιδιών. Η αξιοζήλευτη επιμήκυνση της σεζόν προσέθεσε σε λιγότερο από μια πενταετία περίπου 15.000 μόνιμους κατοίκους, εργαζομένους στον τουρισμό που άλλοτε επέστρεφαν στα σπίτια τους το φθινόπωρο.

Όλοι αυτοί, εργαζόμενοι, δημόσιοι υπάλληλοι και ντόπιοι δεν έχουν πού να μείνουν, αφού το Airbnb «εξαφάνισε» τις κατοικίες. Μέσα σε όλα αυτά προστίθενται καθημερινά χιλιάδες ή και δεκάδες χιλιάδες ολιγόωροι επισκέπτες μέσω της κρουαζιέρας και των πλοίων της γραμμής, που απλώς παραλύουν τα πάντα. Η Σαντορίνη βρίσκεται στο όριο του κορεσμού, αν δεν το έχει ήδη ξεπεράσει.

«Το 2012 είχαμε 3,3 εκατ. διανυκτερεύσεις και το 2017 είχαμε 5,5 εκατομμύρια. Έχει γίνει μια εκρηκτική αύξηση στον τουρισμό κι αυτό δημιουργεί προβλήματα», εξηγεί ο δήμαρχος Θήρας, Νίκος Ζώρζος. «Το πρώτο ζήτημα είναι ότι ο ιδιωτικός τομέας τρέχει με άλλους ρυθμούς και ο δημόσιος με πολύ πιο αργούς. Ένα δεύτερο ζήτημα είναι ότι η Σαντορίνη έχει καλυφθεί κατά 18% από δόμηση, ποσοστό μεγαλύτερο από αυτό της Αττικής. Θεωρώ ότι η Σαντορίνη έχει φθάσει στην κορυφή από πλευράς τουριστικής δραστηριότητας και πρέπει πάσει θυσία να κρατηθούμε ψηλά».

Τα τελευταία δύο χρόνια η Σαντορίνη «βουλιάζει» από κόσμο. Οι αφίξεις τουριστών αυξάνονται κάθε χρόνο. Η κρουαζιέρα, μετά από την κάμψη του 2011-2012 επανακάμπτει. Η σεζόν ξεκινά στις αρχές της άνοιξης και τελειώνει στις αρχές του χειμώνα. Ο τζίρος της Σαντορίνης υπολογίζεται ότι ξεπερνά το 1 δισ. ευρώ ετησίως. Όλα αυτά όμως έχουν συνέπειες και η συζήτηση για την φέρουσα ικανότητα του νησιού έχει αρχίσει, αναγκαστικά πλέον, να ανοίγει.

«Λόγω της αύξησης του τουρισμού υπάρχει μεγάλη πίεση στις υποδομές. Έχει διπλασιαστεί η κατανάλωση νερού, έχουμε μεγάλη αύξηση της κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος. Με το blackout του 2013 χρειαζόμασταν 32,5 MW για 1,5-2 μήνες, την περίοδο της μεγάλης αιχμής. Πέρυσι χρειαστήκαμε 47 MW για τέσσερις μήνες. Ταυτόχρονα σημαντικές επενδύσεις ούτε από τη ΔΕΗ ούτε από τον ΔΕΔΔΗΕ γίνονται. Δημιουργούνται όμως και αστικού τύπου προβλήματα, όπως το κυκλοφοριακό», λέει ο κ. Ζώρζος.

«Το συγκριτικό πλεονέκτημα που έχει η Σαντορίνη, η ίδια η γη της, κατασπαταλάται. Αν είχαμε την πιστή εφαρμογή του προεδρικού διατάγματος του 2012 δεν θα είχαμε αυτή την κατάσταση. Δεν υπάρχουν όμως ελεγκτικοί μηχανισμοί. Στην πολεοδομία υπάρχει ένας μηχανικός, στην αστυνομία υπηρετούν 29 αστυνομικοί».

Όπως εξηγεί, από τους 41 δόκιμους αστυνομικούς που θα έρχονταν το καλοκαίρι στο νησί, θα έλθουν μόνο 10-15, λόγω έλλειψης στέγης με το υπουργείο Άμυνας να προτιμά να διαθέτει τις κατοικίες του αεροδρομίου για τον παραθερισμό αξιωματικών της Αεροπορίας, παρά για την διαμονή των αστυνομικών. Στη δε πολεοδομία... του ενός μηχανικού εξακολουθούν να εκδίδονται άδειες (ενδεικτικά: 225 το 2017, 123 μέχρι στιγμής το 2018), ενώ 391 (!) καταγγελίες για πολεοδομικές παραβάσεις μένουν στα συρτάρια, καθώς δεν μπορούν να ελεγχθούν. «Έχω την άποψη ότι το νησί έχει ξεπεράσει τα όρια της φέρουσας ικανότητάς του», καταλήγει.
Πρώτο πρόβλημα η στέγη

Το πρόβλημα της κατοικίας είναι πλέον οξύ. «Το νησί έχει αλλάξει πάρα πολύ την τελευταία δεκαετία. Έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο ξενοδοχείο», λέει η Καρολίνα Ρικάκη, καθηγήτρια αγγλικών στο Γυμνάσιο Εμπορειού. «Πρώτα από όλα, δεν μπορούμε να βρούμε σπίτια. Όσοι συνάδελφοι έρχονται τον Σεπτέμβριο είναι αδύνατον να βρουν σπίτια γιατί ενοικιάζονται όλα με την ημέρα στους τουρίστες. Μια συνάδελφος ήρθε πρόπερσι από τις Σέρρες με τρία παιδάκια, έμειναν σε ένα μονόχωρο σπίτι με τα κρεβάτια το ένα δίπλα στο άλλο και πλήρωναν 450 ευρώ, κάτι ανήκουστα ποσά. Η νηπιαγωγός, που την έβγαλαν από το σπίτι Απρίλιο (σσ. για να το ενοικιάσουν) έκανε αίτηση για να πάρει ειδική άδεια από την Πρωτοβάθμια για να της επιτρέψουν να κοιμάται μέσα στο νηπιαγωγείο μέχρι τις 15 Ιουνίου».

Το πρόβλημα στέγης την τελευταία διετία οφείλεται στην «απογείωση» του airbnb. «Έχει προσθέσει πάρα πολλές κλίνες μέσα στα δύο τελευταία χρόνια. Υπολογίζουμε ότι μπορεί να ξεπερνούν και τις ξενοδοχειακές κλίνες!», λέει ο Μανώλης Καραμολέγκος, πρόεδρος της Ένωσης Ξενοδόχων Σαντορίνης.

«Αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα αυτή τη στιγμή στο νησί μας. Βρίσκεις εργαζόμενους, αλλά δεν βρίσκεις σπίτι να μείνουν, οπότε δεν έρχονται». Όπως εξηγεί, τα ξενοδοχεία και οι μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις κατασκευάζουν πλέον οι ίδιοι κλίνες για τους εργαζόμενούς τους. Ο δημόσιος τομέας όμως; «Αδυνατεί να βρει λύση και πάντα ζητά βοήθεια από τον ιδιωτικό τομέα», προσθέτει.

Δεν είναι όμως μόνο αυτό. «Τα τελευταία χρόνια η Σαντορίνη έχει αλλάξει χαρακτηριστικά», λέει ο Νίκος Νομικός, πρόεδρος του Εμποροεπαγγελματικού Συλλόγου Σαντορίνης. «Τα προηγούμενα χρόνια έφευγαν 20.000 εργαζόμενοι τον χειμώνα και πήγαιναν στις μόνιμες κατοικίες τους. Ξαφνικά (σσ. με την επέκταση της τουριστικής περιόδου) οι εργαζόμενοι μένουν στο νησί κι αυτό σημαίνει ότι από 10.000 οι μόνιμοι κάτοικοι έχουν γίνει 25.000, που έχουν αυτοκίνητα, πηγαίνουν τα παιδιά τους σχολείο, παράγουν σκουπίδι κι όλα τα συναφή».

Η ζήτηση για κλίνες και στέγη οδηγεί σε μια ανοικοδόμηση χωρίς αρχή και τέλος. «Αν πας σε κάποιο ψηλό σημείο δεν βλέπεις τα χωριά να ξεχωρίζουν μεταξύ τους. Σε ένα μεγάλο κομμάτι, μετά το Ακρωτήρι και μέχρι τον φάρο (σσ. το νότιο άκρο του νησιού) τώρα χτίζονται παντού ξενοδοχεία», λέει η κ. Ρικάκη. Ο φακός της «Κ» εντόπισε νέες κατασκευές ακόμα και μέσα στην καλντέρα. Το ζήτημα διχάζει την τοπική κοινωνία.

«Συνεχίζονται να χτίζονται ξενοδοχεία, πέρυσι για παράδειγμα εκδώσαμε 10 άδειες», λέει ο κ. Ζώρζος. «Υπάρχει ενδιαφέρον και για μεγάλες τουριστικές επενδύσεις, μεγαλύτερα ξενοδοχειακά συγκροτήματα. Έχουν έρθει στο γραφείο μου αρκετές φορές για να μου πουν ότι “σκεφτόμαστε να κάνουμε μια τέτοιου είδους επένδυση και χρειαζόμαστε μεγάλες εκτάσεις”. Ή έχουν ήδη αγοραστεί και υπάρχει το ενδιαφέρον ανέγερσης τουριστικών μονάδων».
Υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για δημιουργία νέων ξενοδοχειακών μονάδων στη Σαντορίνη.

«Δεν μπορούμε να επιβάλλουμε μια γενική απαγόρευση δόμησης και να πούμε “τελείωσε, όσοι έχτισαν, έχτισαν”. Κάποιοι άνθρωποι έχουν επενδύσει μια ζωή ολόκληρη να πάρουν ένα κομμάτι γης για να χτίσουν, ο γείτονάς τους έχει χτίσει», λέει ο κ. Καραμολέγκος. «Από την άλλη πλευρά, όμως, θέτοντας έναν περιορισμό, προστατεύεις κι αυτούς τους ανθρώπους. Δεν μπορούμε να χτίσουμε όλο το νησί, κάτι πρέπει να μείνει. Η συγκυρία όμως είναι δύσκολη για να μπει η τοπική κοινωνία σε αυτή τη συζήτηση, όταν η επισκεψιμοτητα του νησιού είναι τόσο μεγάλη. Σήμερα είμαστε σε μια ευφορία όλοι, όλα είναι γεμάτα. Αύριο τι θα γίνει;».

«Η δόμηση πρέπει να επιτραπεί μόνο γύρω από τους οικισμούς και όχι οπουδήποτε αλλού. Το να απαγορεύσουμε τη δόμηση σε όλο το νησί δεν είναι σωστό γιατί θα γίνουν αυτό που γίνεται στα άλλα νησιά, λαθραία», εκτιμά ο κ. Νομικός.

Τα προβλήματα επιτείνει ο τεράστιος αριθμός των ημερήσιων επισκεπτών με δύο οδούς: την κρουαζιέρα (έχει τεθεί από φέτος «όριο» 8.000 επισκεπτών ημερησίως) και τα πλοία της γραμμής.
Η Σαντορίνη είναι ένας από τους βασικούς προορισμούς της κρουαζιέρας στο Αιγαίο.

«Το νησί μας δέχεται μεγάλες πιέσεις και από την κρουαζιέρα. Φανταστείτε ότι μπορούν να επισκεφθούν το νησί μας έως και 10 και 15.000 καθημερινά.. Έχει μεν τεθεί ο περιορισμός των 8.000 ατόμων κάθε ημέρα, αλλά υπάρχουν και τα πλοία της γραμμής, που φέρνουν επισκέπτες για λίγες ώρες πχ από την Κρήτη. Οι ημερήσιοι επισκέπτες του νησιού μας είναι πάρα πολλοί και δημιουργούν μια ασφυκτική πίεση», εκτιμά ο κ. Καραμολέγκος.

    «Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει κορεσμός στο νησί. Υπάρχει πρόβλημα διαχείρισης», λέει ο κ. Νομικός.

«Έρχονται καθημερινά τέσσερα πλοία από την Κρήτη με 5.000 επισκέπτες, άλλοι 1.000 από τη Νάξ0, συν 4-5.000 από την κρουαζιέρα. Και θέλουν όλοι να πάνε να δούνε το sunset της Οίας. Πόσο μπορεί να αντέξει η Οία; Μα sunset έχουν και τα Φηρά και το Ακρωτήρι».
Από την πλευρά των κατοίκων

Η ταυτόχρονη άφιξη χιλιάδων ανθρώπων για λίγες ώρες, είτε μέσω της κρουαζιέρας ή μέσω οργανωμένων εκδρομών από τα ξενοδοχεία της Κρήτης με τα πλοία της γραμμής δεν δημιουργεί μόνο προβλήματα «αστικού τύπου» στο νησί (λ.χ. κυκλοφοριακή συμφόρηση), αλλά προκαλεί κυρίως στην Οία και τα Φηρά ασφυξία. Μια ασφυξία που τελικά ενοχλεί τους επισκέπτες (που έχουν διαθέσει εκατοντάδες ή και χιλιάδες ευρώ την ημέρα για ένα δωμάτιο με θέα την Καλντέρα). Και κάνει ιδιαίτερα δύσκολη τη ζωή των μονίμων κατοίκων.

Η Λίνα Ηλιοπούλου, ιδιοκτήτρια καταστήματος στην Οία και κάτοικος του νησιού τα τελευταία 30 χρόνια δίνει μια εικόνα της κατάστασης. «Είναι τρομερή η πίεση να είσαι πολίτης της Σαντορίνης. Να έχεις όλες αυτές τις δουλειές που έχει ένας μόνιμος κάτοικος, να έχεις παιδιά που πηγαίνουν σχολείο, να πρέπει να τρέξεις σε δημόσιες υπηρεσίες... ακόμα και το να δεις τους φίλους σου. Αυτά έχουν δυσκολέψει πάρα πολύ. Το σχολείο του γιου μου είναι απροσπέλαστο από την άνοιξη και μετά μέχρι αργά το φθινόπωρο».

Οι ντόπιοι ενοχλούνται από όσους ημερήσιους επισκέπτες αντιμετωπίζουν την Οία σαν «σκηνικό» και όχι σαν ένα πραγματικό χωριό. «Ορισμένοι την αντιμετωπίζουν σαν disneyland. Είναι επισκέψιμη όλη, βρίσκεις τουρίστες ακόμα και μέσα στο σπίτι σου, στην αυλή σου. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Υπάρχει ένα βιβλιοπωλείο, το Ατλαντίς, στο κεντρικό δρομάκι της Οίας, το οποίο είναι διάσημο σε όλο τον κόσμο. Το έχει ένας Αμερικάνος που λέγεται Greg. Ένα πρωί, το είχε κλειστό και ήταν μέσα, στο καμαράκι του και έκανε ντους. Και ξαφνικά βλέπει μπροστά του δύο ανθρώπους να τον κοιτάζουν. Ήταν τουρίστες, που είχαν απλά ανοίξει την πόρτα και μπήκαν μέσα!».

Οι κάτοικοι της Οίας ζητούν από τον δήμο αυστηρότερη αστυνόμευση και καλύτερη διαχείριση του κόσμου. «Αυτή τη στιγμή οι άνθρωποι που έρχονται για λίγες ώρες εδώ προσπαθούν απλώς... να μην πέσουν κάτω, να μην σκοντάψουν. Ούτε τη θέα δεν μπορούν να απολαύσουν, “στρεσάρονται” απίστευτα και το μεταδίδουν σε εμάς, κι εμείς είμαστε στρεσαρισμένοι και το μεταδίδουμε σε αυτούς. Και φανταστείτε ότι αυτοί είναι τουρίστες, σε διακοπές, επιβάλλεται να περάσουν καλά. Αν νιώθει ο επισκέπτης ευφορία, υπάρχει μια γενική ευφορία: και θα ψωνίσει και θα φάει και θα είναι και ευχάριστος και το ίδιο θα είμαστε και εμείς. Πρέπει συνεπώς να υπάρξει καλύτερη διαχείριση του κόσμου. Να μην έρχονται όλοι μαζί. Να βάλει ο δήμος ένα στοπ εκεί που δεν χωράει. Υπάρχει αυτό που λέμε “φέρουσα ικανότητα” ενός τόπου, την οποία υπολογίζει ποτέ κανείς».

Ο δήμος Θήρας κατέληξε εδώ και ένα έτος στον περιορισμό των 8.000 επισκεπτών ημερησίως από την κρουαζιέρα με βάση μελέτη που ανέθεσε στο πανεπιστήμιο Αιγαίου. «Από το 2011 ξεκινήσαμε μια κουβέντα με την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών Κρουαζιεροπλοίων γιατί αντιλαμβανόμασταν ότι οι πολλές χιλιάδες επισκεπτών που έφταναν με κρουαζιέρα δημιουργούσαν προβλήματα συμφόρησης στο νησί», εξηγεί ο κ. Ζώρζος.

«Θέλαμε να γίνεται μια κατανομή μέσα στην εβδομάδα και συγκεκριμένο αριθμό επιβιβαζομένων. Κάναμε λοιπόν μια μελέτη με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και η μελέτη αυτή κατέληξε ότι η Σαντορίνη μπορεί να δέχεται 8.000 επισκέπτες την ημέρα από τα κρουαζιερόπλοια. Το εφαρμόσαμε από φέτος, ωστόσο αποτελέσματα θα δούμε ένα έτος αργότερα γιατί οι κρουαζιέρες προγραμματίζονται ανά διετία».

Ο δήμος δηλώνει αποφασισμένος να πιέσει με κάθε τρόπο για την εξομάλυνση των προβλημάτων που δημιουργούνται από την ταυτόχρονη άφιξη χιλιάδων ημερήσιων επισκεπτών στο νησί. «Έστειλα πρόσφατα μια επιστολή την Ένωση Εφοπλιστών Κρουαζιέρας και τους ζητώ να συμβάλλουν στην καλύτερη διακίνηση των επισκεπτών πάνω στο νησί», λέει ο κ. Ζώρζος.

    «Πρέπει να διαχυθούν οι επισκέπτες στο νησί. Ειδάλλως θα αναλάβω μονομερείς και μη νόμιμες ενέργειες. Θα είμαι κι εγώ παρών να κλείσω δρόμους. Και το λέω δημόσια γιατί ο κόμπος φτάνει πολλές φορές στο χτένι».

Η έρευνα του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Σημαντικές ευκαιρίες, αλλά και σοβαρές αδυναμίες στην τουριστική ανάπτυξη της Σαντορίνης εντοπίζει η πολυεπίπεδη μελέτη που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό του δήμου Θήρας από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Όπως εκτιμάται, η Σαντορίνη έχει πλήθος «ισχυρών χαρτιών», όπως το παγκοσμίου βεληνεκούς «band name» της, η ιδιαίτερη γεωμορφολογία της και η παραγωγή αγροτικών προϊόντων υψηλής ποιότητας. Ταυτόχρονα όμως πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα η επέκταση της τουριστικής προσφοράς σε όλες τις μορφές καταλυμάτων, η άναρχη οικιστική ανάπτυξη, οι ελλιπείς υποδομές και ο μεγάλος αριθμός κρουαζιεροπλοίων χωρίς σωστό χρονικό προσδιορισμό.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε από το Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης και το Εργαστήριο Τουριστικών Μελετών και Ερευνών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με επιστημονικό υπεύθυνο τον αναπληρωτή καθηγητή Γιάννη Σπιλάνη. Η μελέτη, που συνεχίζεται σήμερα, περιλαμβάνει μια λεπτομερή καταγραφή της τουριστικής δραστηριότητας και γενικά της οικονομίας του νησιού, των πιέσεων που δέχεται και καταλήγει σε εναλλακτικά σενάρια πολιτικής.
Η τυπική selfie φωτογραφία στη Σαντορίνη.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση ισχυρών και αδύναμων σημείων (SWOT). Στα ισχυρά σημεία του νησιού εντοπίζει:

• Brand name παγκόσμιου βεληνεκούς βασισμένο στα πολύ ιδιαίτερα γεωλογικά χαρακτηριστικά της και τις φυσικές ομορφιές (και παραλίες) με κύριο σημείο ενδιαφέροντος τη Καλντέρα και τη μοναδική θέα που προσφέρει.

• Υπαρξη και ικανοποιητική λειτουργία σημαντικών αρχαιολογικών χώρων και μουσείων διεθνούς βεληνεκούς όπως το Ακρωτήρι.

• Οικιστικά σύνολα εκτός Καλντέρας (Πύργος, Ακρωτήρι, Βόθωνας, Καρταράδος, Μεγαλοχώρι κλπ) ιδιαίτερου ενδιαφέροντος παρά την αισθητική υποβάθμιση που έχουν υποστεί.

• Η παραγωγή κρασιού και άλλων αγροτικών προϊόντων υψηλής ποιότητας και η σύνδεση της με τη γαστρονομία.

• Γενικά καλές υπηρεσίες ύπνου και φαγητού που σε πολλές περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα υψηλού επιπέδου.

• Πολύ καλή αεροπορική και θαλάσσια συνδεσιμότητα με την Αθήνα, το εξωτερικό, τη πλειοψηφία των Κυκλάδων, Ρόδο και Κρήτη.

Όσον αφορά στα αδύναμα σημεία, η ανάλυση ξεχωρίζει τα εξής:

• Η συνεχής επέκταση της τουριστικής προσφοράς σε όλες τις μορφές καταλυμάτων χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη φέρουσα ικανότητα του νησιού.

• Η μεγάλη, άναρχη οικιστική ανάπτυξη και η έλλειψη φροντίδας στον δημόσιο και ιδιωτικό χώρο που έχουν αλλοιώσει το τοπίο ακόμη και μέσα στους διατηρητέους οικισμούς (ταμπέλες καταστημάτων, ταμπέλες σήμανσης καταστημάτων, ημιτελή & εγκαταλελειμμένα κτίσματα, επαγγελματικοί χώροι-αποθήκες-υλικά οικοδομών κλπ).

• H αυθαίρετη δόμηση που επεκτείνεται και στις πλαγιές της καλντέρας. Πέρα από την αισθητική υποβίβαση του τοπίου, λόγω της γεωλογίας των πλαγιών παραμένουν άγνωστες οι γεωτεχνικές και γεωλογικές συνέπειες. Πιθανές κατολισθήσεις ή χαλάρωση των εδαφών μπορεί να προκαλέσουν επικίνδυνα ατυχήματα και ανεπανόρθωτες καταστροφές άγνωστου μήκους.

• Ανεπαρκείς υποδομές (λιμάνι αεροδρόμιο, δρόμοι) και κακές υπηρεσίες μεταφορών (ταξί, λεωφορεία) που σε συνδυασμό με τον υψηλό μεταφορικό φόρτο δημιουργούν συνωστισμό και δυσφορία στους μετακινούμενους, τουρίστες και κατοίκους. Αδυναμία διαχείρισης του έντονου κυκλοφοριακού χωρίς ριζικές αλλαγές.

• Ο μεγάλος αριθμός κρουαζιεροπλοίων χωρίς χρονικό προγραμματισμό που υποβαθμίζει την εμπειρία λόγω υψηλού συνωστισμού τόσο κατά τη διάρκεια της αποβίβασης και της μεταφοράς, όσο και της μετακίνησης στους χώρους ενδιαφέροντος (κυρίως Φηρά και Οία).

• Μικρή διαφοροποίηση τουριστικού προϊόντος που εστιάζεται κυρίως στο κλασσικό τρίπτυχο και το ηφαίστειο παρά την ύπαρξη σημαντικών πόρων. Μικρή παρουσία ειδικών προϊόντων παρά την ύπαρξη δραστηριοτήτων.

• Χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης ανθρώπινου δυναμικού: 8,8% με ΑΕΙ/ΤΕΙ, έναντι 11% ΠΝΑ και 15,9% Ελλάδα και 55% υποχρεωτική εκπαίδευση έναντι 45% χώρα – Ανύπαρκτη δια βίου εκπαίδευση (σε όλη τη χώρα). Υψηλή εμπλοκή προσωρινού αλλοδαπού προσωπικού.

• Αδυναμία δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης στερεών αποβλήτων με έμφαση στη χωροθέτηση του Χώρου Ταφής των Υπολειμμάτων και ενίσχυση της διαδικασίας ανακύκλωσης δημόσιων χώρων. Προβλήματα στη καθαριότητα των δημόσιων ειδικά στη πρόσφατη περίοδο λόγω του προβλήματος αποκομιδής.

• Σοβαρά προβλήματα έλλειψης νερού και χρήσης ακατάλληλου νερού.

• Προβλήματα διάβρωσης των ακτών

Η ανάλυση ωστόσο εντοπίζει σημαντικές ευκαιρίες για την τουριστική ανάπτυξη του νησιού:

• Η σημαντική ζήτηση για μη «αξιοποιημένους» προορισμούς που διατηρούν την αυθεντικότητα τους και την ιδιαίτερη τους ταυτότητα που τα κάνει να ξεχωρίζουν από άλλους παρόμοιους προορισμούς.

• Η ανάδειξη της μεσογειακής διατροφής σε άυλη πολιτιστική κληρονομία της ανθρωπότητας από την Unesco.

• Η υιοθέτηση ενός σήματος τοπικής ποιότητας, βιωσιμότητας και υπευθυνότητας (κοινωνικής ευθύνης) για τις τουριστικές επιχειρήσεις.

• Τα μονοπάτια που θα μπορούσαν να αυξήσουν την επισκεψιμότητα του νησιού εκτός της υψηλής τουριστικής περιόδου.

Τέλος, οι σοβαρότεροι κίνδυνοι εκτιμάται ότι είναι:

• Η αύξηση του ανταγωνισμού από άλλα ελληνικά νησιά και γενικότερα από προορισμούς που προσφέρουν σε παγκόσμιο επίπεδο ήλιο και θάλασσα. Ανάγκη για διαφοροποίηση και ποιότητα.

• Οι κίνδυνοι που αναμένεται να υπάρξουν για τους παράκτιους πόρους, την διαθεσιμότητα σε νερό και γενικά από τη χειροτέρευση του κλίματος από τη κλιματική αλλαγή. Ανάγκη για συνεχή προσαρμογή.

• Αδυναμία λήψης τοπικών πρωτοβουλιών λόγω ασφυκτικού και αναποτελεσματικού πλαισίου στην αυτοδιοίκηση και γενικά στη λειτουργία του κράτους.

• Ελλειψη αρμοδιοτήτων, ανθρώπινων και οικονομικών πόρων.

• Ελλειψη μηχανισμών αστυνόμευσης και επιβολής αποφάσεων.

Η μελέτη καταλήγει σε τρία εναλλακτικά σενάρια: τη συνέχιση της επέκτασης της τουριστικής δραστηριότητας με τους σημερινούς ρυθμούς, την εξισορρόπησή της με τον περιβαλλοντικό και τον κοινωνικό παράγοντα ή την ανάπτυξη με βάση ένα πιο φιλικό προς το περιβάλλον μοντέλο.

«Εφόσον η πολιτική ενίσχυσης της προσφοράς εξακολουθήσει να υλοποιείται χωρίς ουσιαστικές αλλαγές (ακόμη και σε ότι αφορά την αυθαίρετη δόμηση σε προστατευόμενες περιοχές όπως αυτή της Καλντέρας) τότε αναμένεται να ενισχυθούν τα αρνητικά στοιχεία που αναφέρθηκαν στην ανάλυση με κίνδυνο η αύξηση της δυσαρέσκειας των τουριστών από τα προβλήματα κυρίως του συνωστισμού να καταγραφεί στην ενίσχυση της τάσης για μικρότερη παραμονή στο νησί, αλλά και των μονίμων κατοίκων», αναφέρεται στο πρώτο σενάριο. «Παράλληλα αναμένεται να ενισχυθεί η τάση των επιχειρήσεων δύο (τουλάχιστον) ταχυτήτων, αυτών που βρίσκονται στη περιοχή της καλντέρας και των άλλων», αναφέρει.