Οι ελληνογερμανικές σχέσεις τον 20ο αιώνα

Άρθρο του Διογένη Δημητρακόπουλου (επιμέλεια: Σπύρος Μοσκόβου), δημοσιεύτηκε στη σελίδα της Deutsche Welle

Μία νηφάλια ματιά στις σχέσεις Ελλάδας-Γερμανίας τον περασμένο αιώνα δίνει ο συλλογικός τόμος «Ο «μακρύς ελληνογερμανικός εικοστός αιώνας» των εκδόσεων «Επίκεντρο». 

Ένα πολυκύμαντο παρελθόν, οδηγός για το μέλλον.

Από το κίνημα του γερμανικού φιλελληνισμού ως και την πρόσφατη τους κρίση, οι ελληνογερμανικές σχέσεις παρουσίαζαν πάντα μία ποικιλομορφία.«Δεν είναι σχέσεις γραμμικού χαρακτήρα και τον προηγούμενο αιώνα χαρακτηρίζονται από τεράστια πύκνωση», επισημαίνει χαρακτηριστικά ο Στράτος Δορδανάς, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Μια διαφορετική προσέγγιση στις άγνωστες πτυχές αυτών των σχέσεων επιδιώκει μαζί με τον Νίκο Παπαναστασίου, καθηγητή ιστορίας από το Εθνικό και Καποδιστριακο Πανεπιστημιο Αθηνών, στην επιμέλεια του βιβλίου Ο «μακρύς» ελληνογερμανικός εικοστός αιώνας.

Μελετώντας τη σκοτεινή πλευρά της ιστορίας

Η γερμανική Κατοχή αφήνει αναμφίβολα το αποτύπωμά της στις σχέσεις των δύο χωρών ακόμα και σήμερα, με κάποιες πτυχές της να μην είναι γνωστές. Μέσα από αξιοποίηση πρωτογενούς αρχειακού υλικού και μια νέας ιστοριογραφικής προσέγγισης στο βιβλίο φωτίζονται λεπτομέρειες  για την ποινική αποτίμηση των αδικημάτων του Γ’ Ράιχ και την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας υπό γερμανική Κατοχή. Η ανάλυση για  την επισιτιστική κρίση κατά την κατοχική περίοδο παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον. Έφταιγαν άραγε μόνον οι Γερμανοί; «Αυτό είναι ένα εύκολο αφήγημα. Απέναντι στην κυρίαρχη αντίληψη, στο βιβλίο αναφέρονται και άλλοι λόγοι. Δεν είναι καθόλου γνωστό ότι μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την έλλειψη αγαθών έχει ο συμμαχικός αποκλεισμός και ότι εκτός από τις γερμανικές επιτάξεις ως λεία πολέμου έχουμε τη λεηλασία των αποθηκών του ελληνικού στρατού από τους έλληνες πολίτες και τους στρατιώτες που επέστρεφαν από το μέτωπο», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Δορδανάς.

Πέρα από το διάστημα παραμονής των Ναζί στην κατεχόμενη Ελλάδα, ξεχωριστό ενδιαφέρον στο βιβλίο παρουσιάζουν οι αναφορές πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σχετικά με τη στάση της Γερμανίας στις εξελίξεις κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων στη Μακεδονία αλλά και τον ανθελληνικό διωγμό των Ελλήνων του Πόντου μέσα από τα αρχεία των Υπουργείων Εξωτερικών της Αυστρίας και της Γερμανίας. Στη νεότερη εποχή ο ανταγωνισμός της Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας σε σχέση με την Ελλάδα αντικατοπτρίζει το ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής.«Η Ανατολική Γερμανία προσπάθησε να μπει σφήνα στη συμμαχία Δυτικής Γερμανίας και Ελλάδας στο δυτικό συνασπισμό, εργαλειοποιώντας πολιτικά το οδυνηρό παρελθόν προς όφελός της, για να συνάψει εμπορικές σχέσεις. Αξιοσημείωτες  είναι και οι ιστορίες των Ελλήνων που βρέθηκαν στο έδαφος της Ανατολικής Γερμανίας μετά τον εμφύλιο πόλεμο», αναφέρει ο Έλληνας καθηγητής.

Ο ρόλος της Deutsche Welle

«Οι διμερείς σχέσεις των δύο χωρών στην μεταπολεμική περίοδο προσλαμβάνονταν πάντα από την ελληνική κοινωνία υπό το πρίσμα της ‘μακριάς σκιάς της γερμανικής Κατοχής’ και του ζητήματος των γερμανικών επανορθώσεων», τονίζει ο Νίκος Παπαναστασίου, εκ των επιμελητών του βιβλίου, συνεχίζοντας: «Αυτό επέτρεψε κατά την πρόσφατη τραυματική περίοδο να κυριαρχήσουν προκαταλήψεις και στερεότυπα για τους ‘πτωχευμένους’ Έλληνες και τους ‘διαχρονικά υπερόπτες’ Γερμανούς». Έτσι, η συμμαχία των δύο χωρών στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, η στενή οικονομική συνεργασία τους και η πίστη στην ευρωπαϊκή ιδέα κάποιες φορές λησμονήθηκαν. «Η συμβολή της Γερμανίας στην πορεία ένταξης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, με την υποστήριξη του Γερμανού καγκελαρίου Χέλμουτ Σμιτ ήταν καθοριστική, όπως και αργότερα στην Ευρωζώνη», δήλωσε μιλώντας στη Deutsche Welle o κ. Παπαναστασίου. Φάρο στις σχέσεις των δύο χωρών αποτέλεσε η πολιτική και ηθική συμπαράσταση της Δυτικής Γερμανίας στο αγώνα κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών με παροχή ασύλου σε πολλούς Έλληνες εκείνη την εποχή. «Η Γερμανία αποτέλεσε ορμητήριο αντιστασιακών εκδηλώσεων με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις ραδιοφωνικές εκπομπές της Deutsche Welle και της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας», λέει ο Έλληνας πανεπιστημιακός.

Η πορεία προς το αύριο

Η ιστορία επαναλαμβάνεται; «Όχι, δεν επαναλαμβάνεται. Η αναμέτρηση με το παρελθόν σε κλίμα συμφιλίωσης είναι νομίζω αυτό που οφείλουμε να κάνουμε για την αλληλοκατανόηση μας σε μία πραγματική ένωση στην Ε.Ε. Θα πρέπει να υπάρχει μία ειλικρινής και έντιμη σχέση, δεν μπορεί να είναι σχέση δασκάλου και μαθητή», υποστηρίζει ο κ. Δορδανάς, πιστεύοντας πως η κρίση  στις διμερείς σχέσεις «μας κάνουν να βλέπουμε μόνον τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού ή εσκεμμένα να ξεχνάμε τις συγκλίσεις των δύο πλευρών σε δύσκολες περιόδους». Ο ίδιος πιστεύει πως ένα βήμα μπροστά στις ελληνογερμανικές σχέσεις θα αποτελούσε η έμπρακτη ανταπόκριση της Γερμανίας στη διεκδίκηση του κατοχικού δανείου από πλευράς της Ελλάδας: «Αφού κατατέθηκαν οι συγγνώμες, θα πρέπει να υπάρξει και απόδειξη αυτών στην πράξη».