Τα λουκούμια και η UNESCO

Της Νικολέτας Μακρυωνίτου, δημοσιεύτηκε στη σελίδα gastronomos.gr

Στο δελτίο στοιχείου άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO η σύντομη περιγραφή για το λουκούμι αναφέρει τα εξής: «Γλύκισμα που φτιάχνεται από νερό πηγής, ζάχαρη και άμυλο, ενώ με την προσθήκη χρώματος, αρώματος ή/ και ξηρών καρπών προκύπτει ποικιλία

γεύσεων. Στη Σύρο έφτασε με τους πρώτους Χιώτες και Ψαριανούς πρόσφυγες μετά την καταστροφή των νησιών τους τη διετία 1822-24 και από τότε συνδέθηκε άρρηκτα με τη ζωή των κατοίκων του νησιού, διατηρώντας τον σημαντικό του ρόλο μέχρι σήμερα».

«Όταν στις 19 του περασμένου Δεκέμβρη με πήραν τηλέφωνο από το υπουργείο για να μου ανακοινώσουν την ένταξη του λουκουμιού στον κατάλογο της UNESCO με πήραν τα κλάματα. Θυμάμαι καλά ότι η ώρα ήταν 15.33 και ήμουν έξω από το πλοίο. Δεν με βαστούσαν τα πόδια μου από τη συγκίνηση και τη χαρά» διηγείται η κυρία Ντίνα Συκουτρή που, παραγωγός και η ίδια χρόνια τώρα, όχι μόνο συντηρεί την οικογενειακή επιχείρηση, αλλά επίσης κοπιάζει, ερευνά και διατηρεί ζωντανή την ιστορία του παραδοσιακού λουκουμιού της Σύρου φτιάχνοντας τη γωνιά του λουκουμιού στο Βιομηχανικό Μουσείου της Σύρου με χρηστικά αντικείμενα, παλαιά κουτιά, φωτογραφίες, και άλλα.

Η συμβολή της με τεκμηριωμένα ντοκουμέντα ήταν καθοριστική για την ένταξη του προϊόντος στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. Τα στοιχεία άντλησε η ίδια από ιστορικά αρχεία, παλιά βιβλία, αλλά κι από ενεργούς κι εν αποστρατεία Συριανούς συναδέλφους της. Το δελτίο αναφέρει ότι «σύμφωνα με τις καταγραφές το συριανό λουκούμι στην ιστορική διαδρομή του, από το 1832 που πιθανολογείται η πρώτη μαρτυρία για την παρασκευή του στο νησί, αποτελεί το «σήμα κατατεθέν» της Σύρας, καθώς το όνομα του νησιού έχει συνδεθεί άρρηκτα με το προϊόν αυτό και το αντίθετο. Το λουκούμι είναι ένα τοπικό προϊόν που από την πρώτη στιγμή της παραγωγής του έως και σήμερα παράγεται αδιαλείπτως.Το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σταθερά ανοδικής του πορείας, ήταν από το 1922 με την έλευση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία έως το 1975 περίπου, περίοδο που μπορούμε να χαρακτηρίσουμε κορυφαία για το λουκούμι».

Το συνταχθέν δελτίο δεν είναι μόνο μια χαρμόσυνη ανακοίνωση αναφορικά με την διεθνή αναγνώριση του παραδοσιακού προϊόντος της Σύρου, αλλά και μια πλούσια πηγή πληροφοριών σχετικών με την ιστορία και την κουλτούρα του τόπου, των ντόπιων και των προσφύγων. Διαβάζω πολλά και ενδιαφέροντα όπως ότι το λουκούμι υπήρξε από τα πρώτα εξαγώγιμα προϊόντα της Ελλάδας από το 1837 έως σήμερα, μαζί με τη χαλβαδόπιτα. Επίσης ότι στα μητρώα του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Ερμούπολης αναφέρεται ως πρώτος ζαχαροποιός/λουκουμοποιός ο Γεώργιος Αρφάνης από την Έφεσσο και ότι η πρώτη επίσημη σφραγίδα λουκουμοποιού στην Ερμούπολη εμφανίζεται το 1837 από τον Νικόλαο Σταματελάκη, εκ Κωνσταντινουπόλεως, χιώτικης καταγωγής.

Ακόμα αναφέρεται ότι το 1870 στην απογραφή του Δήμου Ερμουπόλεως βρίσκονται 55 λουκουμοποιοί- ζαχαροπλάστες και πως ως συνέπεια της μεγάλης απήχησης και της αυξημένης ζήτησης του λουκουμιού στο εξωτερικό, ιδρύεται το 1905 στη Σύρα εργοστάσιο παραγωγής αμύλου με την επωνυμία «Γεώργιος Παπανδρεόπουλος και Σία». Μέχρι το 1945 καταγράφονται 128 ζαχαροπλάστες στην Ερμούπολη, η συντριπτική πλειονότητα των οποίων είναι προσφυγικής καταγωγής και παράγουν και λουκούμια. Η κυρία Συκουτρή εξιστορεί ότι «ο πρώτος επίσημος Σύνδεσμος των λουκουμοποιών ιδρύθηκε στη Σύρα το 1942 με προστάτιδα την Αγία Γλυκερία. Ωστόσο επειδή για την παρασκευή του συριανού λουκουμιού χρησιμοποιείται υφάλμυρο νερό από την πηγή του Αγίου Αθανασίου της Άνω Σύρας, το οποίο δίνει την ξεχωριστή ποιότητα και γεύση στο προϊόν, οι λουκουμοποιοί άτυπα όρισαν ως προστάτη Άγιό τους τον Άγιο Αθανάσιο».

Ένα ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός για την ιστορία και τη συλλογική μνήμη των κατοίκων του νησιού έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όταν οι Γερμανοί μάζεψαν όλες τις ελληνικές σημαίες από το νησί. «Τότε η Χρυσάνθη Ζησίδου-Συκουτρή, μοδίστρα, σύζυγος του πρόσφυγα από τη Μικρά Ασία, λουκουμοποιού Γεωργίου Συκουτρή, έραψε κρυφά μια ελληνική σημαία από τσουβαλάκια ζάχαρης. Το βαφείο του Κατεβάτη έβαψε τις γαλάζιες λωρίδες. Η σημαία αυτή κυκλοφόρησε από σπίτι σε σπίτι, αναπτερώνοντας το ηθικό των Συριανών, προκαλώντας μέχρι σήμερα ρίγη συγκίνησης κάθε φορά που εκτίθεται» διηγείται η κυρία Ντίνα την οικογενειακή της ιστορία.

Στις αρχές Απριλίου θα αναβιώσει στη Σύρο ένα διήμερο συνάφι (γιορτή του κλάδου των λουκουμοποιών), όπου θα μοιράσουν λουκούμια, μαστίχα και άρτο, με καλεσμένους ανθρώπους από το υπουργείο, με σκοπό να ανακοινωθεί στην τοπική κοινωνία το σπουδαίο αυτό γεγονός.