DIE ZEIT: "Ο εικονομάχος σουλτάνος"

Ολοσέλιδο αφιέρωμα, το οποίο διαιρείται σε μικρότερα άρθρα γνώμης και σχόλια στην εβδομαδιαία έκδοση της εφημερίδας DIE ZEIT

Υπότιτλος: «Με εντολή του Προέδρου Erdoğan, η Αγία Σοφία ξαναδιακοσμείται ως τζαμί. Τα χριστιανικά σύμβολα θα πρέπει και πάλι να εξαφανιστούν»

Το άρθρο της συντάκτριας της

εφημερίδας Evelyn Finger αναφέρει, μεταξύ άλλων:

Ακόμα και ο κατακτητής της Κωνσταντινούπολης δεν ήθελε να καταστραφεί αυτός ο καθεδρικός ναός, ο οποίος θεωρείτο το όγδοο θαύμα του κόσμου. Ο σουλτάνος Μωάμεθ Β’ μπορεί να μην είχε θερμά αισθήματα για τους χριστιανούς, αλλά σίγουρα αισθανόταν την ομορφιά της πιο διάσημης εκκλησίας της. Σε κάθε περίπτωση, προτού εισέλθουν τα στρατεύματά του στην πόλη, ζήτησε την εθελοντική παράδοση, ώστε να αποφευχθούν τα χειρότερα. Αλλά ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ αρνήθηκε. Έτσι, οι Οθωμανοί εισέβαλαν στην πόλη στις 27 Μαΐου 1453 και τελικά λεηλάτησαν και την Αγία Σοφία.

Το πρωί, Ορθόδοξοι και οι Καθολικοί είχαν τελέσει εκεί από κοινού θεία λειτουργία. Δύο ημέρες αργότερα, το απόγευμα της 29ης Μαΐου, οι χριστιανοί που είχαν οχυρωθεί στην εκκλησία δολοφονήθηκαν ή υποδουλώθηκαν -και ο σουλτάνος προσευχήθηκε στην Αγία Τράπεζα. Το πραγματικό σύμβολο της νίκης μιας θρησκείας έναντι της άλλης δεν ήταν αυτή η προσευχή, αλλά το ότι ο Μωάμεθ Β’ ανέβηκε την επόμενη μέρα στον τεράστιο επιχρυσωμένο τρούλο. Όχι όμως για να ποζάρει ως νικητής. Φέρεται να κοίταξε θλιμμένος τα ερείπια στην πόλη και τις καταστροφές στην Αγία Σοφία.

Αυτή τη λύπη πρέπει να θυμόμαστε τώρα, εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τη μετατροπή του θαυμαστού κτίσματος και πάλι σε τζαμί. Γιατί ο Τούρκος Πρόεδρος Erdoğan, τον οποίο οι αντίπαλοί του αποκαλούν υποτιμητικά «σουλτάνο», προφανώς δεν λυπάται για τίποτα. Την επόμενη εβδομάδα θα λάβει χώρα μετά από δεκαετίες η πρώτη προσευχή της Παρασκευής στην εκκλησία, όπου κάποτε γινόταν η στέψη των βυζαντινών αυτοκρατόρων. Μέχρι τότε θα πρέπει να εξαφανιστούν τα εκκλησιαστικά έργα τέχνης, τα οποία επέζησαν ακόμη και τη χρονολογία της συμφοράς του 1453. Δεν είναι ακόμη σαφές εάν θα σκεπαστούν, θα βαφτούν ή θα κρυφτούν κάτω από μαύρο φως. Αλλά η πρόθεση φέρνει δάκρυα στα μάτια ακόμα και μουσουλμάνων του σήμερα.

Αυτοί δεν θέλουν να κατακτηθεί και πάλι η Αγία Σοφία στο όνομα του Ισλάμ. Μετά το 1453, υπέστη την πικρή μοίρα όλων των κατακτημένων: Εικόνες και σταυροί καταστράφηκαν, ο βωμός και οι καμπάνες από τη Βενετία εξαφανίστηκαν, τα μωσαϊκά της Παναγίας και του Χριστού καλύφθηκαν. Όμως ο πρώτος Πρόεδρος της Τουρκίας Atatürk ήταν αυτός που προκάλεσε μια ανάσταση το 1934 μετατρέποντας σε μουσείο το τζαμί που κάποτε ήταν εκκλησία. Στη συνέχεια, η χριστιανική κληρονομιά έγινε και πάλι ορατή: Στον πρόδομο η καθισμένη Παναγία με τον Ιησού παιδί, στην κύρια αίθουσα οι εξαπτέρυγοι άγγελοι, ο Χριστός Παντοκράτωρ, οι αρχάγγελοι Γαβριήλ και Μιχαήλ. Μπορεί κανείς να βρει επίσης το ομφάλιον, τη θέση του αυτοκράτορα κατά τη διάρκεια της λειτουργίας.

Φυσικά, η πράξη του Atatürk να υποβιβάσει ένα λατρευτικό χώρο σε μουσείο ήταν και αυτή βάναυση. Έκτοτε, όμως, τόσοι πολλοί πιστοί, αγνωστικιστές και άθεοι προσήλθαν εκεί με δέος, ώστε στην Αγία Σοφία -ή όπως είναι το ελληνικό της όνομα, «της του Θεού Σοφίας»- φάνηκε να έχει ξεπεραστεί η παλιά εχθρότητα μεταξύ Ισλάμ και Χριστιανισμού.

Ο Σουλτάνος Erdoğan επιτρέπει τώρα αυτή η ειρήνευση να χαθεί. Το «καινούριο-παλιό» μουσουλμανικό του τέμενος δεν είναι κάποιος ευσεβής πόθος ούτε και μία υπόκλιση ενώπιον του ισλαμιστικού ακροατηρίου, αλλά μια χειρονομία μάχης των πολιτισμών. Πολιτικοί και εκπρόσωποι της εκκλησίας στην Αρμενία, την Ελλάδα και τη Ρωσία αντέδρασαν ασυνήθιστα έντονα. Ο επικεφαλής των Εξωτερικών Σχέσεων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας έκανε λόγο για χτύπημα, η Πρόεδρος της Ελλάδας για πρόκληση, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών έμεινε άναυδο. Ακόμα και ο Πάπας παραπονέθηκε ότι τον «πονά» το να κοιτάζει προς την Αγία Σοφία –αντίδραση που, σύμφωνα με την εθιμοτυπία του Βατικανού, ισοδυναμεί με κατακραυγή. Στη Γερμανία, ο Επίσκοπος Wolfgang Huber, πρώην επικεφαλής του συμβουλίου της Ευαγγελικής Εκκλησίας στη Γερμανία, δήλωσε στην DIE ZEIT: «Αυτό που κάνει ο Erdoğan αποτελεί την οριστική ρήξη με το σεβασμό προς τη χριστιανική παράδοση. Έτσι, το όνειρο της ειρηνικής συνύπαρξης των θρησκειών στην Τουρκία λαμβάνει τέλος».

Αυτό δεν γίνεται αισθητό μόνον από τους χριστιανούς. Τώρα μαίνεται η διαμάχη μεταξύ όλων εκείνων που φοβούνται τον Erdoğan ως πρόμαχο του Ισλαμισμού και όλων εκείνων που τον αποθεώνουν ως υπερασπιστή του Ισλάμ. Στην πραγματικότητα, προσπαθεί να αναβιώσει μια θρησκευτική σύγκρουση που θεωρείτο νεκρή, ενώ κατά την επέτειο της κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης πανηγύρισε για «μία από τις πιο εντυπωσιακές νίκες στην ιστορία». Την ώρα που ξαναδιακοσμεί την Αγία Σοφία, προκειμένου να γίνει λατρευτικός χώρος, το ζητούμενο είναι αν μουσουλμάνοι και χριστιανοί θα αμυνθούν από κοινού.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Αχ, Κωνσταντινούπολη!»

Υπότιτλος: «Γιατί αυτό το κτίριο είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα τζαμί»

Στο σχόλιό της η Seyran Ateş, δικηγόρου, συγγραφέα και ιδρυτή ενός φιλελεύθερου τζαμιού στο Βερολίνο επισημαίνει:

 //Έχω πάει πολλές φορές στην Αγία Σοφία, επί ώρες, για να αφήσω το μεγαλείο της να επιδράσει πάνω μου. Εκεί κρέμονταν διακοσμητικοί πίνακες με την επιγραφή «Αλλάχ» πλάι σε αρχαίες εικόνες. Εκεί μπορούσε κανείς να περιπλανηθεί χωρίς να αισθάνεται ότι πιέζεται από μία θρησκεία. Εκεί αισθανόταν κανείς πως ο Θεός είναι ένας. Δεν επρόκειτο για μουσείο, αλλά για πνευματικό τόπο για όλους. Και τώρα θα πρέπει να αποκλειστούν οι Χριστιανοί; Αυτό με πονάει. Γιατί η Κωνσταντινούπολη, η γενέτειρά μου, ήταν κάποτε το σύμβολο ενός σύγχρονου, ανοιχτού Ισλάμ. Ο Emre Arolat, Τούρκος άθεος, έχτισε εδώ το υπόγειο τζαμί Sancaklar, ταπεινά ενσωματωμένο στη φύση. Η Zeynep Fadıllıoğlu, σχεδιάστρια εσωτερικών χώρων, διαμόρφωσε το τζαμί Şakirin σε ένα σύγχρονο χώρο γεμάτο φως. Εκεί οι γυναίκες έπαιρναν καλύτερη θέση από τους άντρες. Αχ, Κωνσταντινούπολη! Το Ισλάμ σου ενέπνεε. Τώρα ολοένα και περισσότεροι Τούρκοι απομακρύνονται από την πίστη -αυτό είναι έργο του Erdoğan και των Αδελφών Μουσουλμάνων. Ποιος θέλει ένα Ισλάμ που καθοδηγείται από μεγαλομανείς; Το υποτιθέμενο τζαμί του με λυπεί και με θυμώνει.//

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Ο ψεύτικος συνήγορος του Θεού»

Παρατίθεται το σχόλιο του θεολόγου και συγγραφέα Mouhanad Khorchide:

//Ένας οίκος του Θεού οικοδομείται, κάτι που θα έπρεπε να ευχαριστεί κάθε πιστό. Πολλοί μουσουλμάνοι είναι παρόλα αυτά απογοητευμένοι. Επειδή ο φαινομενικά ευσεβής Erdoğan είναι ψεύτικος συνήγορος του Θεού. Γιατί; Επειδή ένα τζαμί που χρησιμοποιείται ως εργαλείο εξουσίας αναθεματίζεται στο Κοράνι ως «ανίερο τζαμί» (αραβικά: dirar). Ακριβώς αυτό το πολιτικό Ισλάμ, όπως το ενσωματώνουν ο Erdoğan και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, προδίδει τις ισλαμικές αξίες της αγάπης, της πνευματικότητας και της αδελφότητας. Αντ’ αυτού, χρησιμοποιείται ως προαναγγελία μάχης εναντίον των «άλλων». Αυτή η προδοσία πετυχαίνει, επειδή η ισλαμική ταυτότητα είναι ανασφαλής, και έτσι πολλοί ορίζονται μέσω στερεότυπων αρνητικών ιδεών. Για το πολιτικό Ισλάμ είναι η Δύση που ενσαρκώνει κυρίως αυτόν τον εχθρό. Οποιαδήποτε ταπείνωση της Δύσης εξυπηρετεί την αυτοεπιβεβαίωση, και με αυτόν τον τρόπο ο Erdoğan βρίσκει οπαδούς μεταξύ των ισλαμιστών ταυτοτικών. Αλλά αυτή είναι δήλωση χρεοκοπίας μίας πίστης που δεν συνοδεύεται πλέον από φιλευσπλαχνία. Όπου η θρησκεία γίνεται μέσο του λαβείν αντί του δούναι, νομιμοποιεί την υποταγή άλλων στο όνομα του Αγίου.//

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

 «Φαντασίωση ότι είναι υπερδύναμη»

Το σχόλιο της Susanne Schröter, επικεφαλής του Κέντρου Ερευνών «Παγκόσμιο Ισλάμ» στη Φρανκφούρτη αναφέρει:

//Ο Recep Tayyip Erdoğan θα ήθελε να είναι ο μαιευτήρας μιας νεο-οθωμανικής αυτοκρατορίας, στην οποία οι μουσουλμάνοι όλων των χωρών θα είναι ενωμένοι υπό την ηγεσία της Τουρκίας. Αντίπαλος σε αυτήν τη φαντασίωση της υπερδύναμης είναι η Δύση, η οποία είτε καθυβρίζεται ως άθεη είτε ως χριστιανική. Για να δώσει στο σχέδιό του τη χροιά του σημείου καμπής, ο Πρόεδρος προσπαθεί να κάνει ιστορικές συγκρίσεις. Το 2017 είχε βρίσει την ΕΕ ως συμμαχία σταυροφόρων, προσεγγίζοντας έτσι ρητορικά τους τζιχαντιστές από τις τάξεις του Ισλαμικού Κράτους. Ως σταυροφορία ενάντια στο Ισλάμ επέκρινε επίσης την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, η οποία επιτρέπει στους εργοδότες να απαγορεύουν υπό προϋποθέσεις την μαντίλα στους χώρους εργασίας. Για να μπορεί να ερμηνευθεί η υποτιθέμενη μάχη μεταξύ των δύο κόσμων ως μελλοντική νίκη του Ισλάμ και των Τούρκων διαχειριστών του, ο Erdoğan γιορτάζει τις παλιές νίκες των Οθωμανών σε τζαμιά και στην πολιτική σκηνή, και κομπάζει για την ανάκτηση των κάποτε υπό μουσουλμανική κυριαρχία περιοχών στην Ευρώπη. Αυτό είναι το διακύβευμα τώρα με την Αγία Σοφίας, και όχι ένας νέος τόπος προσευχής.//

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 «Ανοχή προς τους Χριστιανούς;»

Ο Ali Ertan Toprak, επικεφαλής της Κουρδικής Κοινότητας στη Γερμανία, γράφει στο σύντομο σχόλιό του:

//Υπενθύμιση: Το 1914 ζούσαν στην επικράτεια της σημερινής Τουρκίας 13 εκ. μουσουλμάνοι και 2,8 εκ. χριστιανοί, καθώς και 130.000 Εβραίοι. Το ποσοστό των χριστιανών στον πληθυσμό ήταν 20%. Το 1927, τέσσερα χρόνια μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, 13 εκ. μουσουλμάνοι ζούσαν στην Τουρκία, μόνο 190.000 Χριστιανοί, δηλαδή 1,5%, και 82.000 Εβραίοι. Σήμερα ζουν στην Τουρκία πάνω από 84 εκ. μουσουλμάνοι, 100.000 χριστιανοί, δηλαδή 0,12%, και 17.000 Εβραίοι. Γιατί χρειάζεται η χώρα άλλο ένα τζαμί; Ο εθνικιστικά φορτισμένος ισλαμισμός προκαλεί απογοήτευση σε πολλούς στην Τουρκία. Σε αυτούς κατευθύνεται η συμπάθειά μου και η αλληλεγγύη μου, τώρα που ο Erdoğan συμπεριφέρεται ως ο νέος κατακτητής της Κωνσταντινούπολης. Ο θυμός μου, ωστόσο, κατευθύνεται προς εκείνους τους μουσουλμάνους στη Γερμανία που διαμαρτύρονται μεν για την ισλαμοφοβία, αλλά χειροκροτούν δυνατά, όταν ένα πολιτιστικό μνημείο του Χριστιανισμού, η πιο σημαντική εκκλησία των Ορθόδοξων επί 1.123 χρόνια, μετατρέπεται σε τζαμί. Τους ερωτώ: Γιατί δεν ισχύει η ανοχή, την οποία ζητούν μετ’ επιτάσεως για τους ίδιους, και για τους Χριστιανούς στην Τουρκία;//

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Ένα παλιό λάφυρο από ληστεία»

Στο σύντομο σχόλιό της η Jaklin Chatschadorian, πρώην επικεφαλής του Κεντρικού Συμβουλίου των Αρμενίων στη Γερμανία, επισημαίνει:

//Οι παππούδες μου ήταν επιζώντες της οθωμανικής Γενοκτονίας σε βάρος των Αρμενίων, και έτσι ενοχλούμαι από τον εξισλαμισμό του ελληνικού καθεδρικού ναού. Λίγα λεπτά μετά την απόφαση του τουρκικού δικαστηρίου, μουσουλμάνοι συγκεντρώθηκαν μπροστά στην εκκλησία και άκουσαν μία πρόσκληση για προσευχή, η οποία στα αυτιά μου αρνείται την οποιαδήποτε θρησκευτική ελευθερία. Γιατί εδώ το ζήτημα δεν είναι η χαρά για έναν νέο λατρευτικό χώρο, ούτε η εθελοντική μετατροπή του καθεστώτος μιας εκκλησίας. Πρόκειται για ενσωμάτωση ενός παλιού λάφυρου από ληστεία. Ή πώς αλλιώς πρέπει να το κρίνω μετά τη γενοκτονία των Αρμενίων και των Αραμαίων το 1915, μετά τα πογκρόμ του Σεπτεμβρίου εναντίον των Ελλήνων το 1955, μετά την εισβολή της Κύπρου το 1974 και δεδομένης της σημερινής δίωξης των Χριστιανών; Στη Γερμανία, δυστυχώς, δεν υπάρχει κριτική αποστασιοποίηση από τον εθνικιστικό ισλαμισμό. Με πονάει, όταν ο Πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής των Γερμανών Καθολικών υποστηρίζει ότι χριστιανοί και μουσουλμάνοι μπορούν να προσευχηθούν στην Αγία Σοφία. Πώς θα γίνει αυτό; Οι απόγονοι των θυμάτων θα ζητούν προστασία από τον Θεό, ενώ οι περήφανοι νεο-Οθωμανοί θα προσεύχονται για τη νίκη του Ισλάμ;//

Το άρθρο της ZEIT