Η ανταπόκριση της Marion Sendker από την Κωνσταντινούπολη αναφέρει, μεταξύ άλλων:
Το τουρκικό ερευνητικό πλοίο «Oruc Reis» επέστρεψε. Μετά από ένα διπλωματικό διάλειμμα, έφτασε πρόσφατα στα ανοικτά του Καστελλόριζου -και πάλι συνοδευόμενο από φρεγάτες του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού. Και πάλι η Αθήνα και η Άγκυρα κατηγορούν η μία την άλλη: Η Ελλάδα κάνει λόγο για «μεγάλη κλιμάκωση». Η Τουρκία κατηγορεί την Αθήνα ότι οξύνει τη διαμάχη για τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία υποβόσκει εδώ και μήνες.
Τουρκική επιθετικότητα στη Μεσόγειο, παρέμβαση της Άγκυρας στους εμφυλίους πολέμους στη Συρία και τη Λιβύη, και πρόσφατα ελάχιστα συγκεκαλυμμένη συμμετοχή στον πόλεμο στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ: Ο Τούρκος Πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan βάζει τη μια στρατιωτική περιπέτεια πίσω από την άλλη. Ο αρχηγός του κράτους συνοδεύει εδώ και χρόνια την επιθετική εξωτερική του πολιτική με ένα σαφές μήνυμα: Η Τουρκία θέλει να συνδεθεί με το ιστορικό μεγαλείο της -και να αναστήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ο Erdogan παρουσιάζει εαυτόν ως τον σύγχρονο σουλτάνο Mehmed II, ως τον ηγεμόνα που κατέκτησε τη σημερινή Κωνσταντινούπολη από τους χριστιανούς το 1453. Αλλά με τον όρο «νεο-οθωμανικός» επιτρέπει να αναπαράγεται η σκέψη ότι με την εξωτερική του πολιτική ο Erdogan επιδιώκει να βοηθήσει το Ισλάμ να ακμάσει εκ νέου και να αποκτήσει μεγάλη ισχύ. Γιατί η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ο μεγάλος ισλαμικός αντίπαλος της χριστιανικής Δύσης για 600 χρόνια -από περίπου το 1300 έως το 1922, όταν ο Mustafa Kemal Atatürk ίδρυσε τη σύγχρονη Τουρκική Δημοκρατία. Τον 17ο αιώνα, η οθωμανική κυριαρχία εκτεινόταν στη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή, τον Καύκασο και στα Βαλκάνια στο Βορρά. Οι Οθωμανοί δύο φορές βρέθηκαν στα περίχωρα της Βιέννης, το 1529 και το 1683. Σε περίπτωση νίκης, η Κεντρική Ευρώπη θα ήταν ο επόμενος επεκτατικός στόχος.
Ο όρος «Νεο-Οθωμανισμός», ο οποίος είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στους δυτικούς επικριτές του Erdogan, συνδέεται με αυτούς τους ευρωπαϊκούς μύθους και τους προαιώνιους φόβους. Ταυτόχρονα, ωστόσο, στερεί τη δυνατότητα να ειδωθεί η πραγματική στρατηγική του Erdogan. Γιατί αυτός μιλά μεν πολύ για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά η δημιουργία μίας μεγαλύτερης ισλαμικής επικράτειας δεν είναι στην πραγματικότητα ο στόχος της εξωτερικής του πολιτικής. Το κύριο διακύβευμα για τον Τούρκο Πρόεδρο είναι η διατήρηση της εξουσίας του. Επιδιώκει να γίνεται αντιληπτός ως ο ισχυρός άνδρας από το Βόσπορο, τόσο στο εσωτερικό όσο και διεθνώς, και έτσι να δημιουργεί διαπραγματευτικό έδαφος για συνομιλίες για παράδειγμα με την ΕΕ ή τη Ρωσία.
Ο Αμερικανός ιστορικός Nicholas Danforth του German Marshall Fund προειδοποιεί ότι δεν θα πρέπει να παραπλανάται κανείς από την προπαγάνδα του Erdogan, όταν αναλύει την πολιτική του. «Όποιος εξηγεί την τουρκική εξωτερική πολιτική ως "Νέο-Οθωμανισμό" μπερδεύει τη ρητορική με την πραγματικότητα», λέει. Στη Δύση η Οθωμανική Αυτοκρατορία ερμηνεύεται κατά βούληση. «Πριν από περίπου δέκα χρόνια, η Τουρκία στηριζόταν στη φιλική γειτονία. Η επιθετική προσέγγιση είναι σχετικά νέα. Εκείνη την εποχή γινόταν λόγος για "Οθωμανική Ανεκτικότητα", τώρα για "Οθωμανική Μεγαλομανία"».
Ένας εδώ και πολλά χρόνια συνοδοιπόρος του Προέδρου Erdogan και ιδρυτικό μέλος του AKP θεωρεί και τη Δύση συνυπεύθυνη και για το γεγονός ότι ο Erdogan ολοένα και πιο τακτικά καταπίπτει σε μια ιμπεριαλιστική ρητορική, την οποία θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει ως νεο-οθωμανική. «Πριν από περίπου πέντε χρόνια άρχισε να αυξάνεται το εμπορικό έλλειμμα, γίναμε ολοένα και περισσότερο εξαρτημένοι από το εξωτερικό», λέει ο άντρας που, δεδομένης της ευμετάβλητης κατάστασης στο κόμμα, δεν επιθυμεί να αναφερθεί το όνομά του. «Οι συνομιλίες με την ΕΕ επιδεινώθηκαν επίσης υπό τον Erdogan. Και τότε παρατήρησε το AKP ότι έγινε πιο αδύναμος». Γι’ αυτό και ο Erdogan μετέβαλε τη ρητορική του. «"Ό, τι κι αν κάνουμε, η Δύση δεν μας θέλει", αυτό ήταν το νέο σύνθημά του. Για να διατηρήσει τον πυρήνα του AKP και να εμφανιστεί ισχυρότερος στο εξωτερικό, κατέφυγε στη ρητορική του Νεο-Οθωμανισμού».
Αλλά δεν είχε ποτέ κατά νου μια νέα αυτοκρατορία, μια ιμπεριαλιστική επέκταση του Ισλάμ κατά το μοντέλο των παλαιών Οθωμανών ηγεμόνων. Ο Erdogan στόχευε πάντοτε στη ψυχρή εξουσιαστική πολιτική, στην επέκταση της πολιτικής και οικονομικής επιρροής της χώρας του -όχι στην επέκταση της πολιτιστικής-θρησκευτικής επιρροής, όπως κάποτε έκανε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο στόχος του Erdogan είναι ένα είδος Ισλαμικής Ένωσης ως αντίπαλου δέους προς την ΕΕ. «Με αυτό εννοεί μια Οικονομική Κοινότητα και μια Ενεργειακή Ένωση. Θα ήθελε μάλιστα να εισαχθεί και νέο νόμισμα». Όλα αυτά ενίσχυσαν την εθνική υπερηφάνεια των πολιτών και αυτό αξιοποιήθηκε, παραδέχεται ο εκ των ιδρυτών του AKP, προκειμένου να κερδηθούν οι εκλογές και να σχηματιστεί η συμμαχία με το εθνικιστικό MHP. Το MHP δεν έχει μεν καμία σχέση με το Νεο-Οθωμανισμό, αλλά υποστηρίζει το Turan, δηλαδή τον ιστορικό τουρκισμό. «Αυτοί κατάλαβαν από τις δηλώσεις του ότι ο Erdogan επιδιώκει και ενός είδους "Νεοτουρκισμό" και γι’ αυτό μας υποστήριξαν».
Η εξωτερική πολιτική του Erdogan δεν βασίζεται επομένως σε μια ιστορική-θρησκευτική κοσμοθεωρία. Αντίθετα, ο Τούρκος Πρόεδρος αναφέρεται σε διαφορετικές εποχές της τουρκικής Ιστορίας -μερικές φορές στον εθνικισμό του Atatürk, μερικές φορές στο οθωμανικό όνειρο μιας υπερεθνικής ισλαμικής σφαίρας επιρροής. Ο «Νεο-Οθωμανισμός» αποτελεί εργαλείο για πολιτικούς σκοπούς και ρητορικό αντανακλαστικό στην διαβόητη απόρριψη της Δύσης, αποτελεσματικό ακόμα και σήμερα, λέει ο πολιτικός του AKP. «Όσο περισσότερο θέλετε τον Erdogan στη γωνία, τόσο περισσότερο θα επιτίθεται και τόσο πιο επικίνδυνος θα γίνεται. Και θα τον υποστηρίξουμε -ακόμα κι αν κάνει πράγματα που θεωρείτε ανήθικα». Το γεγονός ότι πολυάριθμοι παρατηρητές στη Δύση επιχειρηματολογούν επικαλούμενοι το «Νέο-Οθωμανισμό» ενοχλεί τον πολιτικό του ΑΚΡ. Γι’ αυτόν υπάρχει μια γενική παρανόηση πίσω από όλα αυτά: «Κυρίως η Γερμανία και η Τουρκία δεν έχουν ποτέ συνομιλήσει πραγματικά μεταξύ τους. Στην επισκέψεις στην Άγκυρα οι Γερμανοί διαρκώς μας κουνούν το δάκτυλο ότι έχουμε ελλείμματα. Και έπειτα φεύγουν». Όσο περισσότερο μιλάει, τόσο πιο συναισθηματικός και προσωπικός γίνεται: «Εσείς οι Γερμανοί αναλύατε πάντα την Τουρκία από τη Γερμανία, ρωτώντας τους Τούρκους στη χώρα σας, τους οποίους δεν ήσασταν καν σε θέση να ενσωματώσετε. Και στη συνέχεια μεταφέρατε το αποτέλεσμα σε εμάς. Και αυτό θεωρώ ότι είναι απαίσιο!». Το ίδιο συμβαίνει με τον όρο «Νεο-Οθωμανισμός». Αντί να ρωτήσουν στην Τουρκία, τί εννοεί ο Erdogan και γιατί επανειλημμένα επαινεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η ανάλυση βασίστηκε υπερβολικά σε ανθρώπους τουρκικής καταγωγής στη Γερμανία. «Είναι εντάξει να ερωτά κανείς ανθρώπους όπως ο Can Dündar ή ο Cem Özdemir -παρόλο που νομίζω ότι δεν έχουν ιδέα και επιχειρηματολογούν εις βάρος μας για λόγους αρχής. Αλλά γιατί δεν μας ρωτάτε και αντ’ αυτού χρησιμοποιείτε απλώς λέξεις όπως "Νεο-Οθωμανισμός", παρόλο που τις βρίσκουμε απαίσιες;».
Αλλά και ένας υψηλόβαθμος αξιωματικός του τουρκικού στρατού, ο οποίος επίσης δεν επιθυμεί να κατονομαστεί, θεωρεί ότι η αντίληψη περί νεο-οθωμανικών φιλοδοξιών της Τουρκίας δεν έχει ιδιαίτερο νόημα. Ο Erdogan το κάνει μόνο για να κρατήσει ευδιάθετο μέρος του εκλογικού του σώματος, εκτιμά ο αξιωματικός. Το ζήτημα δεν είναι η διάδοση του Ισλάμ κατά το οθωμανικό μοντέλο. Όσον αφορά τη λέξη «Νεο-Οθωμανισμός», ο αξιωματικός είναι σαφής: Κατά την αντίληψη του τουρκικού στρατού αυτή τη στιγμή, το ζητούμενο δεν είναι η πολιτική και ιδεολογική κυριαρχία σε κάποιο μέρος του κόσμου. «Εξ ορισμού το ζητούμενο είναι να καταστεί οικονομικός και πολιτιστικός ηγέτης των σουνιτών μουσουλμάνων στην Ανατολή και μετά να επικοινωνεί με τη Δύση ως υποστηρικτής τους».
Ο αξιωματικός θεωρεί ότι η τρέχουσα εξωτερική πολιτική, για παράδειγμα στο Αιγαίο, είναι σωστή: «Δεν έχει καμία σχέση με το Νεο-Οθωμανισμό, αλλά με πολιτικές και οικονομικές ανάγκες». Η Τουρκία βρίσκεται σε άμυνα -για παράδειγμα, επειδή η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Ιορδανία, η Ιταλία και η Παλαιστίνη ένωσαν τις δυνάμεις τους σε ένα Forum φυσικού αερίου και απέκλεισαν την Τουρκία. «Θα έπρεπε να είχαμε παρέμβει πολύ νωρίτερα. Τώρα μπορούμε μόνο να αμυνθούμε». Ο αξιωματικός δεν θέλει να αποκλείσει το ενδεχόμενο, ο ίδιος ο Τούρκος Πρόεδρος να γοητεύεται από νεο-οθωμανικές ιδέες. Το γεγονός ότι ο Erdogan εδώ και μερικά χρόνια καταφεύγει ολοένα και πιο συχνά στη νεο-οθωμανική πολεμική ρητορική δεν περιγράφει την πραγματικότητα, αλλά τη φαντασία: «Ακόμα κι αν είναι πραγματικά από καρδιάς επιθυμία του, γνωρίζει ότι δεν είναι ρεαλιστική».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.