Handelsblatt: " Επί ποίου ζητήματος διαφωνούν η Τουρκία και η Ελλάδα;"

Φωτο αρχείου 

-Τίτλος: «Έρευνες για φυσικό αέριο στη Μεσόγειο –Επί ποίων ζητημάτων διαπραγματεύονται τώρα Τούρκοι και Έλληνες και γιατί είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια συμφωνία μεταξύ των ‘προαιώνιων εχθρών’»

Υπότιτλος: «Επί μήνες ακόνιζαν τα σπαθιά τους στην Ανατολική Μεσόγειο, τώρα Έλληνες και Τούρκοι επιστρέφουν επιτέλους στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Δεν

διαφαίνεται όμως ότι θα υπάρξει γρήγορα συμφωνία»

Η ανταπόκριση του Ozan Demircan από την Κωνσταντινούπολη και του Gerd Höhler από την Αθήνα αναφέρει, μεταξύ άλλων:

Επί μήνες ένας πόλεμος στην Ανατολική Μεσόγειο φαινόταν πιθανός: Στη διαμάχη για τα αποθέματα φυσικού αερίου, οι ευρισκόμενοι σε διαμάχη εταίροι στο ΝΑΤΟ Ελλάδα και Τουρκία επιστράτευσαν το περασμένο καλοκαίρι φρεγάτες, υποβρύχια και πολεμικά αεροπλάνα. Τώρα ο άμεσος κίνδυνος πολέμου έχει τουλάχιστον προς το παρόν αποφευχθεί: Οι δύο κυβερνήσεις επιστρέφουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και σχεδιάζουν να συνεχίσουν τις διερευνητικές συνομιλίες για την οριοθέτηση των οικονομικών τους ζωνών, οι οποίες διακόπηκαν πριν από σχεδόν πέντε χρόνια. Η πρώτη συνάντηση έχει προγραμματιστεί για τις 25 Ιανουαρίου στην Κωνσταντινούπολη.

Η Ελλάδα και η Κύπρος κατηγορούν την Τουρκία ότι πραγματοποιεί παράνομες έρευνες για αποθέματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Γι’ αυτό και η ΕΕ εξετάζει το ενδεχόμενο επιβολής κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας. Το θέμα βρίσκεται στην ημερήσια διάταξη της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ τον Μάρτιο. Η τουρκική κυβέρνηση απορρίπτει τις κατηγορίες και υποστηρίζει ότι η αναζήτηση φυσικού αερίου είναι νόμιμη.

Στο αποκορύφωμα της διαμάχης το καλοκαίρι του 2020, η Καγκελάριος Angela Merkel και ο Υπουργός Εξωτερικών Heiko Maas κατέβαλαν προσπάθειες να ωθήσουν τις δύο πλευρές σε συνομιλίες. Ωστόσο, οι διαμεσολαβητικές προσπάθειες απέτυχαν. Υπήρξαν «πάρα πολλές προκλήσεις», δήλωνε τότε ο Maas.

Τώρα κατέστη δυνατή η επανάληψη των διαπραγματεύσεων, μετά την απόσυρση στα τέλη Δεκεμβρίου του τουρκικού ερευνητικού σκάφους «Oruc Reis» από τις επίμαχες θαλάσσιες περιοχές. Ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Mevlüt Cavusoglu διαβεβαίωσε ότι δεν θα πλεύσει στις περιοχές αυτές για τουλάχιστον έξι μήνες. Αυτό ανοίγει ένα χρονικό παράθυρο για τις διερευνητικές συνομιλίες. Ωστόσο, δεν πρέπει να αναμένεται ότι θα οδηγήσουν σε γρήγορα αποτελέσματα. Η σύγκρουση είναι περίπλοκη και το κλίμα έχει δηλητηριαστεί.

Μία επισκόπηση των βασικών ερωτημάτων:

Επί ποίου ζητήματος διαφωνούν η Τουρκία και η Ελλάδα;

Πρόκειται για την οριοθέτηση των διμερών ΑΟΖ των δύο γειτονικών χωρών στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, η έκταση της ΑΟΖ, εντός της οποίας ένα κράτος έχει το αποκλειστικό δικαίωμα εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, μπορεί να ανέρχεται στα 200 ναυτικά μίλια (370 χλμ.) από την ακτογραμμή. Εάν δύο χώρες απέχουν μεταξύ τους λιγότερο από 400 ναυτικά μίλια, ισχύει η μέση γραμμή. Στην περίπτωση της Ελλάδας και της Τουρκίας, η οριοθέτηση είναι ιδιαίτερα περίπλοκη λόγω των πολυάριθμων ελληνικών νησιών και των βραχονησίδων. Σε σχέση με το ζήτημα αυτό, δεν υπάρχουν σαφείς κανόνες. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα γειτονικά κράτη θα πρέπει να καταλήξουν σε συμφωνία κατόπιν διαπραγμάτευσης. Η διαμάχη έγινε πιο εκρηκτική από τη δεκαετία του 1990 και μετά, οπότε και ανακαλύφθηκε φυσικό αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ποιες ακόμα χώρες εμπλέκονται;

Όλες οι χώρες που βρίσκονται στην Ανατολική Μεσόγειο εμπλέκονται στη διαμάχη. Έτσι, το ζήτημα σχετίζεται και με την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ της Τουρκίας και της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και διατηρεί διπλωματικές σχέσεις μόνο με τον υπό τουρκικό έλεγχο Βορρά του νησιού. Στις αρχές του έτους, η τουρκική κυβέρνηση συνήψε με την κυβέρνηση της Λιβύης στην Τρίπολη, η οποία είναι αναγνωρισμένη από τα Ηνωμένα Έθνη, διμερή συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα, η οποία είναι επαχθής για την Ελλάδα και την Κύπρο. Ο Λίβανος, η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η Συρία συνορεύουν επίσης με την Ανατολική Μεσόγειο. Αλλά και η Αυτόνομη Παλαιστινιακή Αρχή διαθέτει τη δική της ΑΟΖ.

Γιατί επιδιώκει η Τουρκία να επεκτείνει τα θαλάσσια σύνορά της;

Η Τουρκία υποστηρίζει ότι έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά μια σχετικά μικρή ΑΟΖ λόγω των πολλών ελληνικών νησιών που βρίσκονται κοντά στις τουρκικές ακτές. Όταν οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ υπέγραψαν το 2011 Μνημόνιο για την κοινή εκμετάλλευση των πιθανών αποθεμάτων φυσικού αερίου στην περιοχή, το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών ζήτησε διαπραγματεύσεις. Μόνο που εκείνη την εποχή κανείς δεν ήταν διατεθειμένος να προχωρήσει σε διαπραγματεύσεις. Διαφαινόταν ήδη ότι η οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων στην περιοχή θα μπορούσε να προκαλέσει μεγαλύτερες εντάσεις.

Πώς συζητείται τώρα το θέμα στην Τουρκία;

Ως προς αυτό το ζήτημα διεξάγεται μια λογική και συναισθηματική συζήτηση. Από τη μία πλευρά, η τουρκική κυβέρνηση επιδιώκει να μειώσει την εξάρτησή της από τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου που ευθύνονται κατά κύριο λόγο για το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της τουρκικής οικονομίας. Όσο λιγότερες πρώτες ύλες χρειάζεται να εισάγει η Τουρκία, τόσο πιο ισορροπημένος θα είναι ο κλονισμένος τουρκικός προϋπολογισμός. Επιπλέον, η κυβέρνηση στην Άγκυρα υπό τον Πρόεδρο Erdogan ακολουθεί μονομερή και μερικές φορές επιθετική Εξωτερική Πολιτική από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος το καλοκαίρι του 2016 και μετά. Αντί για την συνεργασία, η κυβέρνηση στην Άγκυρα βασίζεται ολοένα και περισσότερο στην αντιπαράθεση, με την τουρκική κυβέρνηση να έχει ως διακύβευμα την αύξηση της δικής της επιρροής και τη μείωση της επιρροής άλλων περιφερειακών δυνάμεων.

Υπάρχει κίνδυνος πολέμου μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας;

Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Τον Αύγουστο, οι δύο εχθρικοί γείτονες στην Ανατολική Μεσόγειο έστειλαν δεκάδες πολεμικά πλοία στην περιοχή. Σημειώθηκε μάλιστα σύγκρουση ανάμεσα σε μία ελληνική και μία τουρκική φρεγάτα. Με πρωτοβουλία του ΝΑΤΟ, η Αθήνα και η Άγκυρα συμφώνησαν τον Σεπτέμβριο να δημιουργήσουν απευθείας τηλεφωνική γραμμή για να αποτρέψουν την στρατιωτική αντιπαράθεση. Αλλά γύρω από το τουρκικό ερευνητικό πλοίο «Oruc Reis», το οποίο ταξιδεύει μεταξύ της Ρόδου και του Καστελλόριζου, συγκεντρώνονται ισχυροί ναυτικοί σχηματισμοί. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μια αντιπαράθεση μπορεί γρήγορα να κλιμακωθεί σε ένοπλη σύγκρουση.

Ποιόν υποστηρίζει η ΕΕ;

Η ΕΕ δεν έχει ενιαία γραμμή. Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων διαβεβαιώνουν μεν τα κράτη-μέλη Ελλάδα και Κύπρο για την αλληλεγγύη τους και απειλούν την Τουρκία με κυρώσεις, εάν συνεχίσει τις όπως λένε «παράνομες» έρευνες. Επί του θέματος αυτού θα μπορούσε να έχει ληφθεί απόφαση τον Δεκέμβριο. Αλλά την ώρα που, εκτός από την Ελλάδα και την Κύπρο, η Γαλλία και η Αυστρία ζητούν επίσης κυρώσεις σε βάρος της Τουρκίας, είναι κυρίως η Γερμανία που «πατάει το φρένο». Η Καγκελάριος Angela Merkel επιδιώκει τον διάλογο με την Τουρκία, και λόγω του φόβου για νέες διαμάχες με τον Erdogan στην Μεταναστευτική Πολιτική. Ωστόσο, οι προσπάθειες της Καγκελαρίου να παρακινήσει τους Έλληνες και τους Τούρκους να διαπραγματευτούν την οριοθέτηση των οικονομικών τους ζωνών έχουν μέχρι στιγμής αποτύχει.

Ποιος θα είχε καλύτερη διαπραγματευτική θέση στο δικαστήριο;

Και οι δύο πλευρές θα ήταν υποχρεωμένες να κάνουν παραχωρήσεις. Η Αθήνα π.χ. διεκδικεί ΑΟΖ 40.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων για το Καστελλόριζο, το οποίο έχει μέγεθος μόλις 12 τετραγωνικά χιλιόμετρα και βρίσκεται δύο χιλιόμετρα μακριά από τις νότιες τουρκικές ακτές. Είναι πολύ απίθανο η Ελλάδα να επιβάλλει αυτήν την μαξιμαλιστική της αξίωση στο Διεθνές Δικαστήριο. Αντίθετα, είναι αμφίβολο το εάν το δικαστήριο θα παραχωρούσε στην Τουρκία το δικαίωμα εκμετάλλευσης φυσικών πόρων νοτίως της Κρήτης. Σε κάθε περίπτωση, και οι δύο χώρες θα έπρεπε να καλέσουν το Διεθνές Δικαστήριο από κοινού ως διαιτητή και να δεσμευτούν εκ των προτέρων να εφαρμόσουν την απόφασή του. Η Ελλάδα ακολουθεί αυτό το δρόμο με την Αλβανία για την οριοθέτηση των οικονομικών τους ζωνών στο Ιόνιο. Η Τουρκία δεν έχει μέχρι τώρα εκφραστεί ως προς το εάν θα δεχόταν μία τέτοια διαιτησία.

Γιατί και οι δύο χώρες κινητοποιούν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις αντί να διαπραγματεύονται;

Πρόκειται για φαύλο κύκλο: Όταν η Τουρκία, όπως συμβαίνει τώρα στην υπόθεση του «Oruc Reis», στέλνει τα ερευνητικά της πλοία στα επίμαχα ύδατα συνοδευόμενα από μονάδες του Πολεμικού Ναυτικού της, και η Ελλάδα κινητοποιεί τα πολεμικά της πλοία. Η ελληνική κυβέρνηση δήλωσε ότι θα είναι διατεθειμένη για συνομιλίες μόνο όταν η Τουρκία αποσύρει τα πλοία της από τις επίμαχες θαλάσσιες περιοχές. Ένα τέτοιο μορατόριουμ φάνηκε στα μέσα Σεπτεμβρίου να είναι κοντά, με την απόσυρση του «Oruc Reis». Αλλά τέσσερις εβδομάδες αργότερα το ερευνητικό πλοίο ξεκίνησε και πάλι το ταξίδι του.

Γιατί οι διαμεσολαβητικές προσπάθειες της Merkel έχουν μέχρι στιγμής αποτύχει;

Οι απόπειρες διαμεσολάβησης φαινόταν καταρχήν να έχουν αποτύχει λόγω ενεργειών της Αθήνας και της Άγκυρας. Όταν η Ελλάδα και η Αίγυπτος συμφώνησαν τη μερική οριοθέτηση των οικονομικών τους ζωνών στις αρχές Αυγούστου, ο Erdogan ανακοίνωσε νέες γεωτρήσεις. Στις αρχές Οκτωβρίου οι δύο κυβερνήσεις συμφώνησαν σε διερευνητικές συνομιλίες κατόπιν μεσολάβησης της Merkel. Αλλά αυτές ματαιώθηκαν επειδή η Τουρκία έστειλε στις 12 Οκτωβρίου αιφνιδιαστικά το «Oruc Reis» στις αμφισβητούμενες θαλάσσιες περιοχές.

Τι κάνει τόσο δύσκολη την επίτευξη συμφωνίας;

Οι πραγματικές δυσκολίες εντοπίζονται στις ίδιες τις συνομιλίες. Ήδη η ημερήσια διάταξή τους αμφισβητείται: Ενώ η Ελλάδα κάνει λόγο για «διερευνητικές συνομιλίες» που θα αφορούν αποκλειστικά και μόνον τις οικονομικές ζώνες, η Τουρκία επιδιώκει διαπραγματεύσεις για ολόκληρο το φάσμα των διμερών ζητημάτων. Σε αυτά συγκαταλέγεται κυρίως το status 23 ελληνικών νησιών, τα οποία θα πρέπει σύμφωνα με την Τουρκία να αποστρατιωτικοποιηθούν –θέμα για το οποίο η Ελλάδα απορρίπτει αυστηρά κάθε συζήτηση.

Τί μπορεί να γίνει στη συνέχεια;

Η οριοθέτηση των οικονομικών ζωνών είναι ήδη αρκετά περίπλοκη. Η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία χρειάστηκαν δεκαετίες για να συμφωνήσουν την κατανομή των Νησιών της Μάγχης. Η Αθήνα και η Άγκυρα διαπραγματεύθηκαν ήδη μεταξύ 2002 και 2016 την οριοθέτηση της ΑΟΖ σε διάφορες περιοχές. Ωστόσο, σε 61 γύρους συζήτησης δεν επετεύχθη συμφωνία. Την λύση δεν δυσχεραίνει μόνον η πολύπλοκη γεωγραφία. Και η «προαιώνια έχθρα» των δύο λαών παίζει το ρόλο της στη διαμάχη. Η επιδίωξη του Erdogan να καταστήσει την Τουρκία ηγεμονική δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο προκαλεί παλιούς φόβους στην Ελλάδα για εδαφικές διεκδικήσεις της Τουρκίας στα ελληνικά νησιά στο Αιγαίο.