FAZ: «Όλοι θέλουν να φύγουν»

«Μισό εκατομμύριο Αφγανοί ζουν στην Τουρκία. Από τότε που ανήλθαν στην εξουσία οι Ταλιμπάν, η Άγκυρα δεν βασίζεται πλέον στις απελάσεις, αλλά στα Pushbacks»

Σύμφωνα με ανεπίσημες πληροφορίες, περισσότεροι από μισό εκατομμύριο Αφγανοί ζουν στην Τουρκία. Εκπροσωπούνται σχεδόν όλες οι εθνοτικές ομάδες του Αφγανιστάν - Ουζμπέκοι, Χαζάρα, Τατζίκοι, αλλά όχι η μεγαλύτερη, οι Παστούν. Αυτοί κατέφυγαν στους Ταλιμπάν ή στο Πακιστάν, λέει στην Άγκυρα ένας Ουζμπέκος αφγανικής καταγωγής. Από την ανάληψη της εξουσίας στο Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν και μετά, ολοένα και λιγότεροι πρόσφυγες φτάνουν στην Τουρκία. Τα χρόνια πριν από την πανδημία εισέρχονταν περισσότεροι Αφγανοί απ’ ό,τι σήμερα, δηλώνει ο Erdem Aycicek από τη ΜΚΟ MSYD, η οποία ιδρύθηκε το 2015 και φροντίζει τους μετανάστες και τους πρόσφυγες σε όλη τη χώρα. Το 2019, 454.662 παράτυποι μετανάστες -με τους Αφγανούς να αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα- έφτασαν στην Τουρκία, λέει ο Aycicek. Γενικά, οι Αφγανοί αιτούντες άσυλο αποτελούν τη δεύτερη μεγαλύτερη ομάδα προσφύγων μετά τους Σύρους. Το χειμώνα, όταν στα σύνορα Τουρκίας-Ιράν το χιόνι έχει ύψος πέντε με έξι μέτρα, η παράτυπη Μετανάστευση από την Ανατολή θα σταματήσει σχεδόν εντελώς. Τότε δύσκολα θα είναι δυνατό στο Αφγανιστάν να διανεμηθεί βοήθεια σε όσους έχουν ανάγκη, λένε με ανησυχία ειδικοί. Αναμένουν νέα αύξηση της Μετανάστευσης την άνοιξη, όταν το χιόνι θα έχει και πάλι λιώσει και η κατάσταση στο Αφγανιστάν θα έχει επιδεινωθεί.

Το γεγονός ότι η εισροή παράτυπων μεταναστών ήταν τους τελευταίους μήνες χαμηλότερη από ό,τι αναμενόταν είναι κατά κύριο λόγο αποτέλεσμα της πιο αυστηρής φύλαξης των συνόρων. Η κατασκευή ενός νέου τείχους κατά μήκος των συνόρων μήκους 534 χιλιομέτρων διαδραμάτισε μικρό ρόλο ως προς αυτό. Μέχρι στιγμής υπολογίζεται ότι έχουν κατασκευαστεί τριάντα χιλιόμετρα από το τείχος ύψους τριών μέτρων, το οποίο είναι εξοπλισμένο και με συρματοπλέγματα. Πιο αποτελεσματική είναι η αύξηση του αριθμού των συνοριοφυλάκων που πιάνουν τους μετανάστες στα σύνορα, καταγράφουν τα στοιχεία τους και στη συνέχεια τους απωθούν στο Ιράν. Οι παρατηρητές που επιστρέφουν από τα σύνορα δεν έχουν αυταπάτες. «Η εμπειρία έχει δείξει ότι μετά από λίγες μέρες δοκιμάζουν κι άλλη φορά ακολουθώντας διαφορετικό μονοπάτι», λέει ένας.

Κατά τους πρώτους οκτώ μήνες του τρέχοντος έτους, η Τουρκία ισχυρίζεται ότι συνέλαβε στα σύνορα 70.000 παράτυπους Αφγανούς μετανάστες. Πριν έρθουν στην εξουσία οι Ταλιμπάν, η Τουρκία τους συγκέντρωνε αρχικά στον καταυλισμό υποδοχής στη συνοριακή πόλη Βαν, στη συνέχεια τους μετέφερε στον καταυλισμό επαναπατρισμού στο Ερζερούμ και τέλος τους επέστρεφε αεροπορικά στο Αφγανιστάν. Το 2019 η Τουρκία πραγματοποίησε 90.000 απελάσεις. Ωστόσο, οι πτήσεις ανεστάλησαν στις 15 Αυγούστου και έκτοτε οι συνοριοφύλακες καταφεύγουν σε Pushbacks. Δεν υπάρχει συνεργασία με τις ιρανικές Αρχές, οι οποίες λέγεται πως δεν είναι και πολύ ικανοποιημένες με την τουρκική τακτική. Οι ίδιοι οι Αφγανοί μετανάστες διηγούνται ότι οι Ιρανοί συνοριοφύλακες χρησιμοποιούν ακόμα και τα όπλα τους. Από την πλευρά του, το Ιράν δεν θέλει να αφήνει πλέον και άλλους μετανάστες να περνούν στα σύνορα με το Αφγανιστάν, ενώ και οι Ταλιμπάν έχουν επίσης δηλώσει ότι δεν έχουν την πρόθεση να αφήνουν κανέναν να φεύγει με προορισμό το Ιράν.

Η διαδρομή των 3.000 χιλιομέτρων από την Καμπούλ στα τουρκικά σύνορα έχει γίνει πιο ριψοκίνδυνη και ακριβότερη. Ένας 32χρονος Αφγανός αφηγείται ότι έζησε στο Ιράν για ενάμιση χρόνο και κέρδισε τα χρήματα για τη συνέχιση του ταξιδιού του. «Λαμβάνεις έναν αριθμό τηλεφώνου, τον καλείς, αλλά δεν γνωρίζεις τους ανθρώπους και παραδίδεσαι ουσιαστικά στις διαθέσεις τους», λέει. Κάποιοι υπέστησαν και βασανιστήρια. Οι διακινητές στα σύνορα Τουρκίας-Ιράν είναι κυρίως Κούρδοι που ζουν και στις δύο πλευρές. Οι τουρκικές Αρχές λένε ότι η διακίνηση ανθρώπων είναι μια σημαντική πηγή εισοδήματος για το PKK. Από την Τεχεράνη μέχρι την τουρκική συνοριακή πόλη Βαν, η τιμή κατ’ άτομο λέγεται ότι κυμαίνεται μεταξύ 800 και 1500 Δολαρίων και από εκεί για την Κωνσταντινούπολη θα πρέπει κανείς να καταβάλει 1.000 Δολάρια. Είτε πληρώνει κανείς σε μετρητά είτε η οικογένεια πίσω στο Αφγανιστάν εκδίδει γραμμάτιο.

Ακόμα κι αν τα πράγματα έχουν δυσκολέψει, περίπου 100 Αφγανοί εξακολουθούν να ξεκινούν καθημερινά το ταξίδι τους. Στην αρχή κρύβονται σε χωριά ή κοιλάδες κοντά στα σύνορα. Στη συνέχεια οι διακινητές τους μεταφέρουν με λεωφορεία και φορτηγά στη Δυτική Τουρκία μέσω Τατβάν, Ντιγιαρμπακίρ και Μαλάτια. Προκειμένου να παρακάμψουν τους ελέγχους, προπορευόμενα οχήματα διαπιστώνουν πού γίνονται οι έλεγχοι εκείνη την ημέρα. Οι τουρκικές Αρχές λένε ότι είναι δύσκολο να συλληφθούν οι διακινητές.

Όσον αφορά τους Αφγανούς που βρίσκονται στην Τουρκία, οι παρατηρητές εκτιμούν ότι δύο στους τρεις θέλουν να μεταβούν στην Ευρώπη. Πριν από ένα χρόνο μόνο ένας στους τρεις το επιθυμούσε. Ο κύριος λόγος για αυτό είναι ότι έχει αλλάξει η ατμόσφαιρα έναντι των προσφύγων και των μεταναστών. Μόνο το κυβερνών κόμμα AKP συνεχίζει να τονίζει ότι είναι καθήκον της Τουρκίας να δεχθεί αυτούς τους ανθρώπους. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ωστόσο, έχουν οξύνει τους τόνους κατά των μεταναστών και σε ορισμένες περιπτώσεις ζητούν την εκδίωξη προσφύγων που ζουν στην Τουρκία από το 2015. Σε μια γειτονιά της Άγκυρας, ευρέως γνωστή ως «Νέο Χαλέπι», η αυξανόμενη ξενοφοβία ξέσπασε τον περασμένο Αύγουστο σε βία. Στη συνέχεια, νεαροί Τούρκοι εθνικιστές προκάλεσαν επεισόδια και στις περιοχές της τουρκικής πρωτεύουσας, όπου διαβιούν Αφγανοί.

Ο Atatollah Qari ήταν 20 ετών, όταν διέφυγε από τον πόλεμο στο Αφγανιστάν στη Σαουδική Αραβία, όπου πέτυχε ένα μέτριο επίπεδο ζωής. Κάποια στιγμή όμως η ζωή του εκεί έγινε πολύ ακριβή, καθώς η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας αύξησε κατά τριάντα φορές τα τέλη για την ετησίως ανανεούμενη άδεια παραμονής για τη δεκαμελή οικογένειά του. Και έτσι πήγε στην Άγκυρα πριν από ένα χρόνο. «Όλοι θέλουν να φύγουν από εδώ», λέει, τόσο άτομα όσο και οικογένειες. Ωστόσο, πολλοί επέστρεψαν από τις τουρκικές ακτές του Αιγαίου και είπαν πώς χτυπήθηκαν από την ελληνική Συνοριοφυλακή. Αλλά αυτό δεν τους εμποδίζει από την ανάληψη και άλλων προσπαθειών να φτάσουν στην Ευρώπη.

Η τουρκική νομοθεσία δεν προβλέπει δικαίωμα των Αφγανών να υποβάλουν αίτηση για Άσυλο. Ωστόσο, ένας Αφγανός που αναγνωρίζεται ως πρόσφυγας και απολαμβάνει διεθνούς προστασίας μπορεί να ζήσει καλά για ένα χρόνο. Διαθέτει κοινωνική ασφάλιση και μπορεί να κάνει χρήση των τουρκικών Υπηρεσιών Υγείας. Αυτό το στάτους λήγει αυτόματα μετά από δώδεκα μήνες και δεν μπορεί να παραταθεί. Στη συνέχεια το τουρκικό κράτος αναμένει από τους ανθρώπους αυτούς να ενταχθούν στην κανονική αγορά εργασίας και κατά συνέπεια στο κανονικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Ωστόσο, τα εμπόδια είναι υψηλά. Μετά από δεκαετίες πολέμου στην πατρίδα τους, ελάχιστοι Αφγανοί έχουν σωστή εκπαίδευση ή επαγγελματική επιμόρφωση. Κάποιοι βρίσκουν βοήθεια από οργανισμούς όπως η MSYD, ενώ άλλοι απασχολούνται ως ανειδίκευτοι εργάτες, ειδικά στις κατασκευές και τη γεωργία.

Μόνο στην επαρχία του Ικονίου, 40.000 Αφγανοί λέγεται ότι απασχολούνται ως βοσκοί. Χωρίς τους Αφγανούς η κτηνοτροφία στη χώρα θα είχε τελειώσει, λένε οι Τούρκοι αναγνωρίζοντας την προσφορά τους. Ο Erdem Aycicek της MSYD θα ήθελε η διεθνής βοήθεια για τους Σύρους πρόσφυγες στην Τουρκία να επεκταθεί στους Αφγανούς και σε άλλους μη Σύρους. Ωστόσο, η Τουρκία δεν έχει εκφράσει ποτέ τέτοια επιθυμία προς την Ε.Ε. Η Άγκυρα θέλει τη στενή συνεργασία της ΕΕ στη διαχείριση των συνόρων. Οτιδήποτε άλλο, ως προς αυτό οι τουρκικές Αρχές δεν αφήνουν καμία αμφιβολία, θα είχε σαν αποτέλεσμα την εκ νέου αύξηση της εισροής Αφγανών στην Τουρκία.

Tου πολιτικού συντάκτη για θέματα Τουρκίας και Μέσης Ανατολής Rainer Hermann