«Γερμανία, ο αιώνιος οφειλέτης;»

Faz: Μόλις είκοσι χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Πολωνοί επίσκοποι απευθύνθηκαν στους Γερμανούς αδερφούς τους με μια μοναδική πρόταση: «Παρέχουμε συγχώρεση και ζητούμε συγχώρεση». 

Αυτό το άπλωμα του χεριού είναι τόσο συγκινητικό γιατί περιέχει ένα αίτημα για συγχώρεση από τη χώρα στην οποία εισέβαλε η Γερμανία, από τον λαό της οποίας οι Γερμανοί υπό την ηγεσία των Εθνικοσοσιαλιστών ήθελαν να στερήσουν τα δικαιώματά του και εν μέρει να τον εξοντώσουν, και η οποία έχασε με βίαιο τρόπο περισσότερα από 5 εκ. ανθρώπους.

Ασφαλώς και επρόκειτο για μήνυμα κληρικών, και όχι χειρονομία εκ μέρους του πολωνικού κράτους. Αλλά δείχνει ότι κάποιοι άνθρωποι ήταν πολύ πιο προχωρημένοι τότε απ’ ό,τι η πολωνική κυβέρνηση και το Κοινοβούλιο σήμερα. Διότι όσο σωστό και αν είναι να κατονομάζεται η ευθύνη, παραμένει αμφισβητήσιμη ακόμα και σήμερα η μετατροπή της σε χρηματικές αξιώσεις και ο συμψηφισμός τους. Όποιος παίζει αυτό το χαρτί, θέτει σε κίνδυνο την ευρωπαϊκή συνοχή.

Ο Πολωνός Πρωθυπουργός είχε αναμφίβολα δίκιο, όταν υπενθύμισε μιλώντας στην FAZ το τι ήθελαν να κάνουν και τί έκαναν οι Γερμανοί στους Πολωνούς. Είναι επίσης αλήθεια ότι η πλήρης έκταση αυτών των εγκλημάτων δεν έχει ριζώσει στην δημόσια συνείδηση των Γερμανών. Η απαίτηση για πληρωμή Επανορθώσεων θα ήταν κατανοητή στις δεκαετίες του 1950, του 1960, ακόμη και στη δεκαετία του 1980. Σήμερα δεν είναι μόνο νομικά αβάσιμη, αλλά αποτελεί και προσβολή.

Η Συνθήκη «2+4» αποτελεί μία Συνθήκη Ειρήνης που ρυθμίζει οριστικά τα ζητήματα που αφορούν τη Γερμανία συνολικά. Η Πολωνία δεν έχει συνάψει με τη Γερμανία μόνο μια Συνθήκη για τα σύνορα, αλλά και μια Συνθήκη Γειτονίας. Δεν υπάρχει πλέον χώρος για αποζημιώσεις που σχετίζονται με τον πόλεμο. Όσον αφορά τα «περιουσιακά ζητήματα», δηλαδή τις πιθανές ιδιωτικές αξιώσεις, αρχικά αποκλείστηκαν και έτσι παρέμειναν ανοιχτές, ενώ αργότερα κηρύχθηκαν περαιωμένες από τις κυβερνήσεις των δύο χωρών. Ο καθένας είναι ούτως ή άλλως ελεύθερος να καταφεύγει στα δικαστήρια. Και το πολωνικό κράτος. Όμως θα αποτύχει.

Επιπλέον, είναι κάτι παραπάνω από εχθρικό το να αντιτάσσεται επανειλημμένα σε ένα φιλικό γειτονικό ευρωπαϊκό κράτος το αίτημα που έχει απορρίψει με αναφορά στην ξεκαθαρισμένη νομική κατάσταση. Ανήκουστη είναι και η αναφορά στον επιθετικό πόλεμο του Putin κατά της Ουκρανίας και η προειδοποίηση ότι η επιθετικότητα δεν πρέπει να ανταμείβεται. Όσο σωστό κι αν είναι αυτό, θα έπρεπε η δυτική Συμμαχία να διασπαστεί εξαιτίας του παρελθόντος;

Η Γερμανία δεν προσπάθησε μόνο να επανορθώσει με την Πολωνία σε πολλές περιπτώσεις. Αυτό που συχνά παραβλέπεται είναι ότι έχασε το 25% της παραδοσιακής εθνικής επικράτειάς της. Περίπου 12 εκ. Γερμανοί έχασαν τη ζωή τους, ορισμένοι με τρόπο που θυμίζει Γενοκτονία και εκδιώχθηκαν από την πατρίδα τους. Αυτό ήταν ένα έγκλημα που έδωσε στη Γερμανία δικαίωμα αποζημίωσης.

Αλλά και αυτό διευθετήθηκε με τη Συνθήκη «2+4», και δεν διαδραματίζει πλέον ρόλο ακόμα και για τους Γερμανούς που εκδιώχθηκαν από αυτές τις περιοχές και είχαν κάποτε μεγάλη επιρροή. Ένα όμως είναι ξεκάθαρο: Σε όποιον ξανανοίξει τη συζήτηση θα αντιταχθεί το τι πάρθηκε από τη Γερμανία και τι δόθηκε στην Πολωνία.

Σε τελική ανάλυση, η Πολωνία και η Γερμανία συνδέονται εδώ και πολλά χρόνια στενά εντός της ΕΕ. Και οι δύο χώρες έχουν ωφεληθεί πάρα πολύ από αυτό. Η Πολωνία έχει λάβει και θα λάβει δισεκατομμύρια Ευρώ από τη Γερμανία στο πλαίσιο της Ένωσης. Αντιβαίνει στο πνεύμα της ΕΕ που οριοθετεί και εξισορροπεί το να συντάσσει λογαριασμούς για μια εποχή που ο πόλεμος ήταν στην πραγματικότητα ακόμα ένα μέσο Πολιτικής -και σε μια εποχή που ο πόλεμος επέστρεψε στην Ευρώπη. Οι πολιτικοί στην Ελλάδα και την Ιταλία, όπου οι επανορθώσεις εξακολουθούν να αποτελούν ζήτημα, αλλά και στη Γερμανία, πρέπει να το γνωρίζουν αυτό.

Κάθε κράτος έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να πληρώνει οικειοθελώς για αδικίες που εξακολουθούν να είναι εμφανείς σήμερα, όπως για τα θύματα που επέζησαν, και να επιστρέφει τα κλεμμένα έργα Τέχνης. Πιο δύσκολα γίνονται τα πράγματα για τις ευκαιρίες ανάπτυξης που χάθηκαν, και για τις οποίες δικαίως μιλά η Πολωνία. Οι απαιτήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο θα ήταν ατελείωτες. Θα συντάσσονταν αμέτρητοι λογαριασμοί. Δεν θα υπήρχε η έννοια της συμφιλίωσης.

Λίγα χρόνια μετά τον καταστροφικό πόλεμο εναντίον της χώρας τους, οι Πολωνοί επίσκοποι είχαν προχωρήσει πιο μακριά. Η συγχώρεση δεν αποκλείει την αποζημίωση. Αλλά και μόνο το να λέγεται ότι η ευθύνη δεν ανήκει ποτέ μόνο στη μία πλευρά και ότι η συγχώρεση είναι καθ’ όλα δυνατή -αυτό είναι υπέροχο και πολύ μεγάλο για μια πολιτική σκηνή που συντηρεί μόνο παλιές εχθρικές εικόνες.

FAZ: Σχόλιο του συντάκτη νομικών θεμάτων της FAZ Reinhard Müller