FAZ: «Ομόδοξοι επί ποδός πολέμου»

Frankfurter Allgemeine Zeitung «Λόγω των πολλών Ρώσων, η Τουρκία διαθέτει πλέον μια μεγάλη χριστιανική κοινότητα. Και η Μόσχα θέλει να τους προσεταιριστεί»

Στην Τουρκία προσγειώνονται καθημερινά περισσότερα από 50 αεροπλάνα από τη Ρωσία. Σε αυτά επιβαίνουν Ρώσοι που έρχονται για ολιγοήμερες διακοπές, αλλά και κάποιοι που επιχειρούν να ξεφύγουν από την επιστράτευση στην πατρίδα τους. Την περίοδο γύρω από την Πρωτοχρονιά ήρθαν ακόμα περισσότεροι απ’ ό,τι συνήθως. Πολλοί καταλήγουν στην Κωνσταντινούπολη, οι πιο πολλοί όμως πηγαίνουν στην Αττάλεια. Κάποιοι εγκαθίστανται μόνιμα στην Τουρκία: Αγοράζουν ακίνητα, ιδρύουν σχολεία για τα παιδιά τους και θέλουν να πηγαίνουν στην εκκλησία τις Κυριακές.

Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσοι έχουν καταφύγει στην Τουρκία. Για πρώτη φορά από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας πριν από έναν αιώνα, η μουσουλμανική χώρα διαθέτει πλέον και μια μεγάλη χριστιανική κοινότητα (sic). Και η σύγκρουση στην Ουκρανία μεταφέρεται και στην Τουρκία. Οι ορθόδοξοι χώροι λατρείας στη χώρα υπάγονται στον Οικουμενικό Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, τον επικεφαλής των 350 εκ. ορθοδόξων χριστιανών, ο οποίος κατά τη διάρκεια του πολέμου τάχθηκε ξεκάθαρα στο πλευρό της Ουκρανίας.

Προκειμένου να εξυπηρετήσει πνευματικά τον αριθμό των Ορθοδόξων Χριστιανών που αυξάνεται εδώ και χρόνια, το Πατριαρχείο ανακαίνισε και εγκαινίασε το 2011 την ιστορική εκκλησία του Αγίου Αλυπίου («Yenikapi Rum Kilisesi») στην παλιά πόλη της Αττάλειας. Στην αρχή ήταν οι Ορθόδοξοι από τη Γεωργία αυτοί που δεν ήθελαν καμία σχέση με τους Ρώσους, των οποίων ο Στρατός επιτέθηκε στη Γεωργία το 2008. Σήμερα είναι οι Ουκρανοί που αποφεύγουν τους Ρώσους ομοδόξους. Και έτσι οι Ρώσοι ίδρυσαν τις δικές τους ενορίες στην Αττάλεια και την Αλάνια, οι οποίες υπάγονται στον Ρώσο Πατριάρχη Κύριλλο.

Στην Κωνσταντινούπολη ο πρώην Ρώσος ορθόδοξος ιερέας Vladislav Antsibor παρακολουθεί από κοντά την εκκλησιαστική διαμάχη. Γεννήθηκε στην Οδησσό το 1972, σπούδασε Θεολογία στη Σταυρούπολη της Ρωσίας και ήταν ιερέας και λέκτορας στην Αγία Πετρούπολη επί 22 χρόνια. Τον Μάρτιο του 2022 κατέφυγε στη Γεωργία, όπου ίδρυσε την οργάνωση Αφύπνιση με παραρτήματα σε πολλές χώρες. Ο ίδιος κάνει λόγο «για ανθρώπους που υπηρετούν την Εκκλησία και απορρίπτουν τον πόλεμο». Κατόπιν πήγε στην Τουρκία, όπου τον βοηθά η οργάνωση αρωγής των αντιφρονούντων Κιβωτός. Ο Antsibor δηλώνει πως έχει απαρνηθεί την Εκκλησία του επειδή δεν υπηρετεί πλέον την πίστη, αλλά μια ιδεολογία και τις πολιτικές του Putin. Όταν ο Κύριλλος έγινε Πατριάρχης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας το 2009, επέβαλε μια κάθετη ιεραρχία. Τα πάντα βρίσκονται υπό την εξουσία του και υπηρετούν την ιδεολογία του «Ρωσικού Κόσμου», δηλαδή το κάλεσμα να ενωθούν οι Ρώσοι με την πατρίδα όπου κι αν ζουν, αλλά και να αντισταθούν στην παρακμιακή Δύση. Με αυτόν τον τρόπο, η Εκκλησία του Κύριλλου έγινε χρήσιμο εργαλείο για τον Putin.

Η επεκτατικότητα της ρωσικής Εκκλησίας εκτείνεται και στην εποχή πριν από τον Κύριλλο, λέει ο Antsibor. Από το 1993 έως το 2000 σπούδαζε στην Αθήνα και δραστηριοποιείτο εκεί και ως ιερέας. Το 2006, το μοσχοβίτικο Ίδρυμα για την Ενότητα των Ορθοδόξων Εθνών θέλησε να οικοδομήσει ένα Θρησκευτικό Κέντρο στην Αθήνα. Η Gazprom επρόκειτο να χρηματοδοτήσει το δωδεκαώροφο κτίριο και αυτός θα γινόταν Διευθυντής του Κέντρου. Ο τότε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος διαισθάνθηκε όμως τον κίνδυνο και σταμάτησε το έργο. Σε άλλες χώρες το Ίδρυμα δημιούργησε τέτοια Κέντρα.

Από τότε που ο Putin ξεκίνησε τον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, ο Κύριλλος τον υποστήριξε και τον ενθάρρυνε ανεπιφύλακτα. «Οι περισσότεροι Ρώσοι που κατέφυγαν στην Τουρκία απορρίπτουν τον πόλεμο», λέει ο Antsibor. Ταυτόχρονα έκοψαν τους δεσμούς τους από την πολιτικοποιημένη Εκκλησία τους. Ωστόσο, κάποιοι συνεχίζουν να αισθάνονται την ανάγκη να προσευχηθούν και έχουν εμπλακεί σε μια σύγκρουση εξουσίας που διχάζει την παγκόσμια ορθόδοξη Εκκλησία.

Διότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος Α’ υπέγραψε διάταγμα στις 5 Ιανουαρίου 2019, με το οποίο αναγνώριζε την αυτοκεφαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας, η οποία ήταν ανεξάρτητη από τον Κύριλλο. Αυτό το διάταγμα προκάλεσε την οργή του Κύριλλου, ο οποίος απείλησε ότι θα διακόψει τους δεσμούς του με τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Αρχικά έλαβε εκδικητικά μέτρα στην Αφρική. Εκεί ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής Θεόδωρος Β’ αναγνώρισε την αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας ήδη το 2019. Για να τον τιμωρήσει, η Ιερά Σύνοδος της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αποφάσισε πριν από ένα χρόνο να ιδρύσει Ρωσική Ορθόδοξη Εξαρχία στην Αλεξάνδρεια για τους Ρώσους Ορθοδόξους που διαμένουν εκεί.

«Πρόκειται για ξεκάθαρη παραβίαση του Κανονικού Δικαίου», δηλώνει συνομιλητής από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Γιατί σε μια άλλη ορθόδοξη χώρα όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί υπάγονται στην τοπική Εκκλησία. Ο Κύριλλος έχει ήδη πυροδοτήσει το επόμενο βήμα κλιμάκωσης, απειλώντας ότι θα δημιουργήσει Ρωσική Εξαρχία και στην Τουρκία, ακολουθώντας την ιδεολογία του «Ρωσικού Κόσμου». Οι πρώτες ενέργειες έχουν ήδη γίνει. Ο Κύριλλος έχει στείλει δύο πιστούς στη Ρωσία ιερείς στην Κωνσταντινούπολη για να αναφέρονται σε αυτόν και όχι στον Οικουμενικό Πατριάρχη. Ο ένας έχει τοποθετηθεί στο παρεκκλήσι του Ρωσικού Γενικού Προξενείου στην Κωνσταντινούπολη, ο άλλος στο παρεκκλήσι της κατοικίας του Ρώσου Πρέσβη στην Τουρκία στην περιοχή Yeniköy της Κωνσταντινούπολης. Είναι πολύ απίθανο, οι Ρώσοι που αντιτίθενται στον πόλεμο να πάνε στις ρωσικές διπλωματικές αποστολές για να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία. Ένας από τους τόπους συνάντησής τους είναι η εκκλησία του Αγίου Στεφάνου της Βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Πρόκειται για αυτό που επιδιώκει ο Κύριλλος: Μια Εξαρχία έξω από την επικράτεια της εθνικής Εκκλησίας.

Η βουλγαρική εκκλησία βρίσκεται στις εκβολές του Κεράτιου Κόλπου, σε απόσταση αναπνοής από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Κυρίως Ρώσοι επισκέπτονται την εκκλησία, η οποία αναστηλώθηκε εκτενώς με χρήματα του τουρκικού κράτους. Το εσωτερικό της δεν διαφέρει πολύ από τις εκκλησίες στη Ρωσία και η προσευχή γίνεται σε σλαβική γλώσσα, όχι στα ελληνικά. Η βουλγαρική και η ρωσική Εκκλησία διατηρούν καλές σχέσεις, παρ’ ότι ο Βούλγαρος Πατριάρχης Νεόφυτος, σε αντίθεση με τον Κύριλλο, είναι πιστός στον Οικουμενικό Πατριάρχη.

Αντίθετα, για τους Ρώσους Χριστιανούς που είναι πιστοί στη Μόσχα, αποτελούν διακεκαυμένη ζώνη οι παλαιότερες ρωσικές εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη, οι οποίες είναι κρυμμένες σε παράδρομους στην περιοχή του λιμανιού Karaköy. Χτίστηκαν από Ρώσους κληρικούς τον 19ο αιώνα ως ξενώνες για Ρώσους προσκυνητές που σταματούσαν στο δρόμο τους προς την Ιερουσαλήμ ή το Άγιο Όρος και υπάγονται στον Οικουμενικό Πατριάρχη, ο οποίος διορίζει και τους ιερείς. Εκεί τα στόματα είναι κλειστά και κανείς δεν θέλει να πει κάτι λάθος σε σχέση με την εκκλησιαστική διαμάχη. Ούτε ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο οποίος αντιστέκεται στην πίεση να αφορίσει τον Κύριλλο. Εξάλλου, το 40% όλων των Ορθοδόξων Χριστιανών υπάγεται στην Εκκλησία του Κύριλλου.

Του πολιτικού συντάκτη για θέματα Τουρκίας και Μέσης Ανατολής Rainer Hermann