Πάσχα: Ήθη και Έθιμα καθολικών - οι διαφορές με Ορθόδοξους

Μεγάλη Παρασκευή για καθολικούς και προτεστάντες σήμερα. 

Εκτός, όμως, από την ημερομηνία, δεν υπάρχουν πολλές άλλες διαφορές στο πώς γιορτάζεται το Πάσχα των Καθολικών και των Ορθόδοξων. 

Τελετουργικά, η κάθε Εκκλησία εννοείται ότι ακολουθεί δικές της συνήθειες, όπως με κάθε γιορτή ή καθημερινή ακολουθία άλλωστε. Αλλά τα έθιμα δεν έχουν τόσο να κάνουν με τα θρησκευτικά δόγματα, όσο με τις συνήθειες του κάθε λαού. Το βάψιμο των αβγών, για παράδειγμα, είναι κάτι που συναντά κανείς σε όλες τις βαλκανικές χώρες, αλλά και σε αυτές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Δηλαδή, δεν τα βάφουμε μόνο οι Ορθόδοξοι, αλλά και βαθιά Καθολικοί λαοί όπως οι Πολωνοί, οι Τσέχοι ή οι Κροάτες -ακόμη και οι Προτεστάντες Γερμανοί (σημείωση: Το Πάσχα των Προτεσταντών συμπίπτει με των Καθολικών).

Στον Αγγλόφωνο κόσμο, υπάρχει το έθιμο των σοκολατένιων λαγών και αβγών, που σιγά σιγά πέρασε και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Φωτιές ανάβουν σε διάφορα σημεία της Ευρώπης, όπου καίγεται το ομοίωμα του Ιούδα. Αυτό το συναντά κανείς και καθολικά χωριά της Ιταλίας, αλλά και στην ορθόδοξη Κύπρο και Ελλάδα.

Ένα πολύ ιδιαίτερο “έθιμο” είναι αυτό που συναντά κανείς στις σκανδιναβικές χώρες. Όλες οι τηλεοπτικές σειρές μυστηρίου προγραμματίζονται για τη Μεγάλη Εβδομάδα! Όσον αφορά στο τι τρώγεται στο τραπέζι της Λαμπρής, ο κάθε λαός εννοείται ότι το προσαρμόζει στο μενού του. Δεν θα βρει ποτέ κανείς αρνί, δηλαδή, στον αγγλόφωνο κόσμο ή στο Βορρά. Στη Σουηδία, παραδείγματος χάριν, προτιμούν τη… ρέγγα. Στη Βραζιλία τρώνε κάτι που μοιάζει με φυστικοβούτυρο. Γενικά, το τραπέζι της Κυριακής του Πάσχα μόνο στην Ελλάδα είναι τόσο πλουσιοπάροχο, όσον αφορά στο κρέας. Σε όλες τις χώρες η σημασία δίνεται στο γλυκό. Από το ρωσικό Πάσκα, στο ιταλικό Πανετόνε και βέβαια στο δικό μας Τσουρέκι, μερικά από τα πιο γευστικά γλυκά δημιουργούνται τις άγιες αυτές ημέρες.

Τα πιο γνωστά σύμβολα και έθιμα του Πάσχα έχουν όμως μόνο εν μέρει θρησκευτικό υπόβαθρο. Πασχαλινά αβγά και πασχαλινές λιχουδιές έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλή για τον λαό με το πέρασμα των αιώνων. Αρκετοί Γερμανοί δεν γνωρίζουν καν πως το Πάσχα γιορτάζουμε την Ανάσταση του Ιησού Χριστού.

Μεγάλη Πέμπτη

Η Καθολική Εκκλησία γιορτάζει τη Μεγάλη Πέμπτη τον Μυστικό Δείπνο του Ιησού με τους μαθητές του. Έφερε ψωμί και ήπιε με τους μαθητές του από το ίδιο ποτήρι. Το τελετουργικό αυτό αποτέλεσε βασικό κορμό στη Θεία Λειτουργία και αποτυπώθηκε τόσο στην τέχνη όσο και σε πολλούς θρησκευτικούς ύμνους.

Μεγάλη Παρασκευή

Σε ορισμένες περιοχές ακολουθείται ένα τελετουργικό, το οποίο αναπαριστά τα Πάθη του Ιησού. Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα αυστηρής νηστείας. Αποτελεί μέρος της τριήμερης γιορτής του Πάσχα, η οποία κορυφώνεται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Η θρησκευτική παράδοση να νηστεύεται το κρέας τις Παρασκευές έχει τις ρίζες της στη Μεγάλη Παρασκευή.

Πασχαλινά αβγά

Δεν νοείται Πάσχα χωρίς χρωματιστά αβγά. Παραδοσιακά, οι γονείς τα κρύβουν την Κυριακή του Πάσχα, ώστε να τα αναζητήσουν τα παιδιά. Για τους Χριστιανούς, το πασχαλινό αβγό είναι σύμβολο της Ανάστασης. Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής, από τον Μεσαίωνα, η κατανάλωση κρέατος και αβγών απαγορευόταν από την Εκκλησία.

Πασχαλινό λαγουδάκι

Το λαγουδάκι δεν φέρνει βέβαια τα αβγά του Πάσχα. Με το πέρασμα του χρόνου όμως θεωρήθηκε προάγγελος της άνοιξης ενώ αποτελεί σύμβολο γονιμότητας. Σήμερα πολύχρωμα βαμμένα αβγά και άφθονα γλυκά στολίζουν το πασχαλινό τραπέζι.

Πασχαλινά κεριά

Οι πιστοί ανάβουν τις λαμπάδες το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Το φως τους συμβολίζει τη διαφώτιση των πιστών μέσω της επιστροφής του Χριστού στη ζωή. Συμβολίζει τη νίκη του Ιησού επί του θανάτου. Με το φως από τις πασχαλινές λαμπάδες ανάβουν και τα υπόλοιπα κεριά. Έτσι μεταφέρεται συμβολικά η διαφώτιση από τον έναν στον άλλον.

Το έθιμο της φωτιάς

Το έθιμο της φωτιάς του Πάσχα, οι Γερμανοί το γνώριζαν από παλιά. Οι φλόγες διώχνουν το χειμώνα με τις στερήσεις του. Η λάμψη της φωτιάς φέρνει καλή τύχη. Σήμερα, συγγενείς και φίλοι ανάβουν φωτιές για να γιορτάσουν τη γιορτή του Πάσχα.

Οι καμπάνες του Πάσχα

Την Κυριακή του Πάσχα οι καμπάνες της εκκλησίας χτυπάνε δυνατά ανακοινώνοντας τα χαρμόσυνα νέα της Ανάστασης.

Πασχαλινό νερό

Η συλλογή του «πασχαλινού νερού» από τον ποταμό είναι ένα έθιμο, το οποίο έχει σχεδόν σβήσει. Το συλλέγουν νεαρές γυναίκες το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Το νερό αποτελεί σύμβολο ζωής, νιότης και γονιμότητας. Το έθιμο αυτό εξακολουθεί να υπάρχει στην σλαβική μειονότητα των Σόρβων στην Ανατολική Γερμανία.

Το τσούγκρισμα των αβγών

Το αβγό που δεν θα σπάσει κερδίζει. Πρόκειται για ένα δημοφιλές παιχνίδι σε διάφορες περιοχές της Γερμανίας, κυρίως κατά τη διάρκεια του προγεύματος την Κυριακή του Πάσχα, ειδικά στη Βαυαρία και τη Ρηνανία. Πρόκειται για μία παράδοση χωρίς θρησκευτικές ρίζες.

Πώς γιορτάζεται όμως το Πάσχα σε διάφορες χώρες;

Φινλανδία

Για τους Φινλανδούς το Πάσχα είναι η γιορτή της άνοιξης, της νέας ζωής, της αναγέννησης. Στη Φινλανδία έχουν διάφορες πασχαλινές παραδόσεις. Μία εβδομάδα πριν από την Κυριακή του Πάσχα, τα παιδιά ντύνονται πασχαλινοί λαγοί, γάτες κ.ά. Μαζεύουν κλαδιά από τα δέντρα που ανθίζουν πρώτα την άνοιξη και τα στολίζουν με πολύχρωμα χαρτιά και χορτάρια. Επισκέπτονται τους γείτονες, τους φίλους, τους παππούδες, τους συγγενείς, τους δίνουν τα στολισμένα κλαδιά και τους λένε ένα πολύ παλιό, παραδοσιακό ποίημα που εύχεται «Ευτυχία». Το άτομο που παίρνει το στολισμένο κλαδί δίνει γλυκά στο Παιδί-Λαγό.

Την ημέρα του Πάσχα οι οικογένειες γιορτάζουν με αρνί, χρωματιστά αβγά και άλλα φαγητά, τα δε παιδιά τρώνε σοκολατένια αβγά που έχουν ένα παιχνίδι-έκπληξη μέσα. Επίσης διακοσμούν τα τραπέζια με ανοιξιάτικα λουλούδια και μεγαλώνουν χορτάρια σε μικρά δοχεία. γιατί συνήθως τον Απρίλιο δεν υπάρχουν χορτάρια στους χιονισμένους κήπους.

Την Κυριακή των Βαΐων οι άνθρωποι χαιρετούν τους συγγενείς και φίλους τους ακουμπώντας τους ελαφρά με την «virpovitsa» –στολισμένα κλαδιά ιτιάς– για να τους ευχηθούν καλή τύχη. Επίσης τα παιδιά ντυμένα μάγισσες πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι απαγγέλλοντας ποιήματα για καλή τύχη με αντάλλαγμα χρήματα και γλυκά. Ιστορίες και μύθοι μαγείας αποτελούν μέρος της ευρέως γνωστής λαϊκής παράδοσης στη Φινλανδία. Οι μάγισσες πετούν μεταξύ Μεγάλης Παρασκευής και Κυριακής του Πάσχα. Σε κάποια μέρη της δυτικής Φινλανδίας παραμένει ακόμη το έθιμο να ανάβουν φωτιές για να ξορκίσουν τη δύναμη των μαγισσών.

Το παλαιότερο και αναμφίβολα πιο ασυνήθιστο παραδοσιακό φινλανδικό πιάτο είναι το mämmi, ένας σκούρο καφέ χυλός που γίνεται με νερό και βύνη σίκαλης. Ψήνεται σε χαμηλό φούρνο και σερβίρεται με κρέμα και ζάχαρη. Το αρνί και το γλυκό pasha είναι γνωστά.

Δανία

Πριν από το Πάσχα τα παιδιά φτιάχνουν γράμματα διακοσμημένα με διάφορα χρώματα ή χειροτεχνίες κομμένες με ψαλίδι και μέσα σε αυτά τα γράμματα εκτός από ευχές ζωγραφίζουν τόσες τελείες όσα είναι τα γράμματα του ονόματός τους. Το άτομο που παίρνει το γράμμα πρέπει να μαντέψει ποιος του το έστειλε. Εάν μαντέψει σωστά, παίρνει ένα δώρο που είναι ένα σοκολατένιο αβγό ή κάτι ανάλογο. Εάν μαντέψει λάθος, πρέπει να δώσει ένα δώρο.

Τα παιδιά παίζουν και κρυφτό με τα σοκολατένια αβγά. Οι γονείς τα κρύβουν στο σπίτι ή στον κήπο και εκείνα πρέπει να ψάξουν να τα βρουν.

Αγγλία

Το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ, την ώρα που τα παιδιά πάνε για ύπνο, κρύβουν οι μεγάλοι σοκολατένια αβγά μέσα στο σπίτι και στον κήπο και το πρωί της Κυριακής τα παιδιά αρχίζουν το κυνηγητό του Πασχαλινού Αβγού. Τους λένε ότι τους τα έφερε ο Λαγός του Πάσχα.

Οι οικογένειες συγκεντρώνονται την Κυριακή του Πάσχα γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι και τρώνε ψητό μπούτι αρνιού. Τη Μεγάλη Παρασκευή τρώνε ψάρι αφού είναι η ημέρα που πέθανε ο Χριστός.

Στην Αγγλία, παλιά, η παράδοση ήταν να πηγαίνουν όλοι στην εκκλησία φορώντας τα καλύτερά τους ρούχα και ιδιαίτερα οι γυναίκες να φορούν ειδικά καπέλα που λέγονταν πασχαλινά μπονέ και να κάνουν μία παρέλαση με αυτά τα καπέλα. Η γυναίκα με το ωραιότερο καπέλο κέρδιζε ένα έπαθλο.

Γαλλία

Στη Γαλλία το Πάσχα σημαίνει την επιστροφή της άνοιξης. Είναι το σύμβολο της βλάστησης που γεννιέται στην αρχή της άνοιξης. Επίσης ο λαγός είναι ένα σύμβολο παγανιστικό που συμβολίζει τη γονιμότητα.

Κατά τους καθολικούς θρύλους, οι καμπάνες φεύγουνε από τη Ρώμη τη Μεγάλη Πέμπτη και ξαναγυρίζουν την Κυριακή του Πάσχα. Στον δρόμο τους σκορπίζουν αβγά σε κήπους και σε σπίτια.

Το Πάσχα είναι η ευκαιρία για μικρούς και μεγάλους να φάνε πολλή σοκολάτα. Σοκολάτα σε διάφορα σχήματα και μεγέθη, αβγά, κοτόπουλα, καμπάνες, ψάρια. Τα παιδιά έχουν μεγάλη χαρά γιατί ψάχνουν αυτούς τους θησαυρούς από σοκολάτα και ζάχαρη που τους έχουν κρύψει οι γονείς τους προσεκτικά. Ένα είναι σίγουρο: έχει τελειώσει η μετάνοια και το κρέας εμφανίζεται πάλι στο τραπέζι, είναι «το Πάσχα του κρέατος, της σάρκας» όπως το ονόμαζαν στον Μεσαίωνα.

Στο τραπέζι της αφθονίας υπάρχουν: αρνί είτε σαν κρέας είτε σαν πατέ, χοιρινό, αβγά ομελέτα ή βραστά βαμμένα και γλυκά με βάση το αβγό.

Στη Γαλλία το πρωινό γεύμα του Πάσχα είναι η ευκαιρία να μοιράζεται η οικογένεια ένα ψητό πόδι αρνιού που συνοδεύεται από φασόλια και από βραστά αβγά που είναι διακοσμημένα με ζωγραφιές.

Γερμανία

H Μεγάλη Παρασκευή είναι η πιο θλιβερή ημέρα γιατί πέθανε ο Χριστός και πολλοί Γερμανοί πάνε στην εκκλησία το βράδυ αυτό.

Η ημέρα του Πάσχα γιορτάζεται από τις οικογένειες με διαφορετικούς τρόπους, συνήθως τρώνε όλοι μαζί ένα όμορφο πρωινό γεύμα ή ένα brunch σε όμορφα στολισμένα τραπέζια, ενώ τα παιδιά ψάχνουν για κρυμμένα δώρα όπως σοκολατένια αβγά.

Το σύμβολο του Πάσχα είναι ο λαγός σε όλες του τις παραλλαγές, φτιαγμένος από σοκολάτα, κερί, κρύσταλλο, πορσελάνη ή γυαλί, για δώρο στους φίλους και τους συγγενείς.

Επίσης το πρωί της Κυριακής του Πάσχα οι περισσότεροι Γερμανοί πάνε στην εκκλησία και ανταλλάσσουν κάρτες με πασχαλινές ζωγραφιές και με ευχές.

Ιταλία

Στην Ιταλία οι εορτασμοί του Πάσχα ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή παραμένοντας σε γενικές γραμμές πιστοί στη χριστιανική εκκλησία.

Κάθε μικρό χωριό έχει τις δικές του εκδηλώσεις για να θυμάται τα Πάθη και την Ανάσταση του Χριστού και κάθε περιοχή έχει τον δικό της ξεχωριστό τρόπο για να ετοιμάζει τα τυπικά φαγητά του Πάσχα.

Το Πάσχα ακολουθεί μετά τη σαρακοστή κατά τη διάρκεια της οποίας δεν τρώνε κρέας. Τις τελευταίες ημέρες πριν από την Κυριακή του Πάσχα συμβαίνουν διάφορες τελετουργίες που υπενθυμίζουν τα Πάθη του Χριστού σύμφωνα με την Καθολική εκκλησία, αφού οι περισσότεροι Ιταλοί είναι καθολικοί.

Την Κυριακή του Πάσχα ετοιμάζουν το πασχαλινό αρνί, ευλογούνται τα σπίτια, μοιράζουν αβγά και γλυκά σε σχήμα περιστεριού. Τα αβγά συμβολίζουν τη ζωή που ξαναγεννιέται και επειδή το Πάσχα συμπίπτει με την άνοιξη, συμβολίζει και την αναγέννηση της φύσης.

Σε πολλές περιοχές της Ιταλίας την αυγή της Μεγάλης Παρασκευής οι γυναίκες πάνε στην εκκλησία σερνόμενες στα γόνατα. Συγχρόνως λένε προσευχές και μάλιστα πολλές από αυτές τις προσευχές είναι πολύ παλιές.

Ισπανία

Στην Ισπανία η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί την κορύφωση της σημαντικότερης θρησκευτικής γιορτής. Η πιο χαρακτηριστική εικόνα που βλέπουμε κάθε χρόνο στην τηλεόραση είναι από τις παραδοσιακές λιτανείες, στις οποίες πιστοί περιφέρουν στους δρόμους των πόλεων ομοιώματα του Εσταυρωμένου ή της Παναγίας.

Άνοιξη και Πάσχα έρχονται μαζί στην Ισπανία. Αποτελούν μια αδιάσπαστη ενότητα. Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας ολόκληρη η καθολική Ισπανία τιμά με παραδοσιακά ήθη και έθιμα τα Πάθη του Ιησού και την Ανάσταση. Ένα από πιο χαρακτηριστικά πασχαλινά έθιμα στην Ισπανία είναι οι λιτανείες που έχουν παράδοση αιώνων. Διοργανώνονται από τις αδελφότητες, στα ισπανικά cofradías, σε όλη την Ισπανία και συγκεντρώνουν χιλιάδες κόσμου που θέλουν να τις δουν από κοντά. Λέγεται δε ότι μαζί με την Ιταλία η Ισπανία είναι η μόνη καθολική χώρα στην Ευρώπη όπου οι παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα του Πάσχα τηρούνται τόσο πιστά.

Με αρνί, χορό και τραγούδι

Στην Ελλάδα το παραδοσιακό Πάσχα περιλαμβάνει ψήσιμο οβελία, κοκορέτσι, ελληνικούς μεζέδες, καλό κρασί, χορό και τραγούδι. Το Πάσχα είναι μια οικογενειακή γιορτή που οδηγεί συνήθως πολλούς στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.

Μπουγέλο στην Πολωνία

Στην Πολωνία οι πιστοί… μπουγελώνονται. Με κουβάδες αλλά ακόμη και νεροπίστολα ο ένας προσπαθεί να βρέξει τον άλλο. Το έθιμο «Smingus-Dyngus» θυμίζει τη βάπτιση του πρίγκιπα Μίτσκο το 966 μ.Χ., ο οποίος έφερε τον Χριστιανισμό στην Πολωνία.

Άφεση αμαρτιών στην Ισπανία

Η «Semana Santa» (Αγία Εβδομάδα), είναι ένα ισπανικό έθιμο. Σε πολλές πόλεις της Ισπανίας πραγματοποιούνται αυτές οι περίφημες εκδηλώσεις μέχρι και την Κυριακή του Πάσχα. Κρατώντας το σταυρό ή και εικόνες της Παναγίας ή του Χριστού, οι αμαρτωλοί περιφέρονται ξυπόλυτοι, φορώντας καπέλα, ράσα και μάσκες.

«Hot Cross Buns» στην Αγγλία

Τη Μεγάλη Παρασκευή οι Άγγλοι είναι αρκετά συγκρατημένοι με το φαγητό. Παραδοσιακά τρώνε ζεστά σταφιδόψωμα, τα «Hot Cross Buns», που ονομάζονται έτσι λόγω του σταυρού που φέρουν πάνω τους.

Σιωπή και σιγή

Οι Ιταλοί δεν ψάχνουν αβγά το Πάσχα. Τη Μεγάλη Παρασκευή συμμετέχουν μαζικά, αλλά σιωπηλά στην περιφορά του Σταυρού. Τη δε Κυριακή του Πάσχα περιμένουν να ακούσουν την παραδοσιακή ευχή «Urbi et Orbi» από τον Πάπα, την οποία ο Ποντίφικας διαβάζει σε περισσότερες από 60 γλώσσες.

Με φύλλα σημύδας στη Φινλανδία

Στη Φινλανδία συνηθίζονται ελαφρά χτυπήματα με μια δέσμη από φύλλα σημύδας που παραπέμπουν στα κλαδιά φοινίκων με τα οποία υποδέχθηκαν τον Χριστό στα Ιεροσόλυμα. Την Κυριακή του Πάσχα τα παιδιά κατεβαίνουν στους δρόμους με καραμούζες και ταμπούρλα, βάζοντας τέλος στις ημέρες του πένθους. 

Πηγή: catisart.gr/, Ειρήνη Αϊβαλιώτου