«Πώς μπορείς να κάνεις κάτι τέτοιο;»

Tης Μαρίας Δεδούση (δημοσιεύτηκε στο Protagon.gr)

«Πώς μπορείς να κάνεις κάτι τέτοιο;» . Σχετικά εύκολα. Είσαι ο σπόρος που φύτρωσε σε ένα χώμα πρόσφορο: εγωπαθές, φοβισμένο, απαίδευτο, ψεκασμένο με θυμό και μίσος. Φυσικά και μπορείς να το κάνεις. Η κοινοτοπία του κακού είναι εδώ. 

Την άνοιξη του 1961 ο κόσμος είχε κάπως συνέλθει από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και προχωρούσε μπροστά. 

Περασμένα-ξεχασμένα κάπως, δεν γίνεται κι αλλιώς· έτσι πιστεύαμε τότε ως ανθρωπότητα. Μέχρι τον Αύγουστο του ίδιου έτους, τα πάντα είχαν αλλάξει. 

Στην Ιερουσαλήμ, στη δίκη του Αντολφ Αϊχμαν παρουσιάστηκαν χιλιάδες ώρες οπτικών ντοκουμέντων, έγγραφα και μαρτυρίες από το Ολοκαύτωμα και ο κόσμος αναγκάστηκε για πρώτη φορά να κοιτάξει κατάματα την αλήθεια. Και αυτό που η Χάνα Αρεντ αποκάλεσε «κοινοτοπία του κακού». 

Δεν χρειάζεται να είσαι κανένα τέρας, είπε η Αρεντ, για να διαπράξεις φρικαλέα εγκλήματα. Μπορεί να είσαι ένας φυσιολογικός άνθρωπος· ένας εργάτης σε εργοστάσιο που βλέπει ένα Ρομά κοριτσάκι να συνθλίβεται από μια πόρτα και δεν κάνει τίποτε. Ενας κοσμηματοπώλης που δέρνει μέχρι θανάτου έναν τύπο τον οποίον θεωρεί περιθωριακό. Ενας ναυτικός που πετάει έναν άνθρωπο στη θάλασσα και γυρίζει την πλάτη του αδιάφορα όσο εκείνος πνίγεται. 

Αυτός ο φυσιολογικός άνθρωπος εκείνη τη στιγμή πιστεύει ότι κάνει το σωστό. Και αυτό είναι αρκετό για να συμβιβάσει τη συνείδησή του με τις πράξεις του. Ο άντρας που πνίγηκε χθες στον Πειραιά δεν ήταν κανένας τουρίστας. Ηταν ένα φτωχό αγόρι, «απλό» στο μυαλό, όπως λένε στα χωριά, μειωμένης νοητικής ικανότητας επί το πολιτικώς ορθόν. Οι ναυτικοί τον ήξεραν, έκανε συχνά το ταξίδι, είχαν βαρεθεί να τον βλέπουν να πηγαίνει τελευταία στιγμή στο πλοίο, ήταν εκνευρισμένοι που θα ταξίδευαν νύχτα, είναι και Σεπτέμβριος –δεν έχει τελειωμό η σεζόν, αμάν πια με τον καθυστερημένο, πέτα τον στη θάλασσα να τελειώνουμε. 

Η κουβέντα μπορεί να είχε ειπωθεί πολλές φορές. Μέχρι που έγινε πράξη. Τον πέταξαν στη θάλασσα και τελείωσαν. Κι αν δεν υπήρχαν τα βίντεο και οι μάρτυρες, ίσως δεν θα το μαθαίναμε και ποτέ, θα επικρατούσε η αρχική εκδοχή «πήγε να πηδήξει στο πλοίο και πνίγηκε». Κι εκείνοι γύρισαν την πλάτη κι έφυγαν για το ταξίδι τους χωρίς να κοιτάξουν πίσω, αυτό είναι το πιο σοκαριστικό. Είναι; Πώς μπορείς να κάνεις κάτι τέτοιο; Το ερώτημα πηγαινοέρχεται στα μηνύματα, διαπλέει τα ραδιοκύματα, γράφεται ξανά και ξανά παντού: Πώς μπορείς να κάνεις κάτι τέτοιο; 

Τι κοινωνία έχουμε γίνει; Φυσικά και μπορείς να το κάνεις. Αν πιστεύεις ότι ο περιθωριακός Ζακ, ο «απλός στο μυαλό» φτωχοδιάβολος από την Κρήτη, το Ρομά κοριτσάκι, οι μετανάστες στον Εβρο, αν πιστεύεις ότι όλοι αυτοί δεν είναι ακριβώς άνθρωποι σαν κι εσένα, αλλά κάποιο άλλο έμβιο είδος, κάποιου είδους παράσιτα που μολύνουν την καθαρότητα της κοινωνίας σου. Κι ακόμη πιο πολύ, αν πιστεύεις ότι ευθύνονται για τα δεινά της ζωής σου. Δεν χρειάζεται να είσαι ναζί για να τα πιστεύεις αυτά, ελάτε τώρα… Φυσικά και μπορείς να το κάνεις αν πιστεύεις ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν θα λείψουν από κανέναν. Κι αν πιστεύεις ότι δεν θα τιμωρηθείς, διότι η κοινωνία καταλαβαίνει, η κοινωνία συμφωνεί, η κοινωνία ξέρει ότι πρέπει να απαλλαγούμε από τα παράσιτα. «Κάψτε τους», έγραφαν στα social media χιλιάδες άνθρωποι όταν κυκλοφόρησαν οι εικόνες με τους μετανάστες που είχε συλλάβει ο αυτόκλητος βιτζιλάντε του Εβρου. «Κάψτε τους». Εχει διαφορά, θα πείτε, να το λες από το να το κάνεις. 

Στ’ αλήθεια, έχει; 

Από τους χίλιους που το λένε και το γράφουν επώνυμα, είστε πολύ βέβαιοι ότι δεν θα άναβε κανείς το στουπί; Από όσους βρίζουν τους «γύφτους» νυχθημερόν, είστε βέβαιοι ότι δεν θα έπιανε κανείς πιστόλι αν μπορούσε; 

Από όσους απεχθάνονται τις «αδελφές», είστε βέβαιοι ότι δεν θα έριχνε κανείς μια κλωτσιά στον Ζακ; Μισαλλοδοξία και θυμός. Πολύ επικίνδυνο μείγμα. Ενα αίσθημα γενικού αδίκου που σε πνίγει διαρκώς και δεν ξέρεις να το διαχειριστείς, δεν μπορείς, όλα έχουν πάει κατά διαόλου στη ζωή σου, δεν βλέπεις καμία ευθύνη στον εαυτό σου, κάποιος άλλος φταίει, ο αδύναμος είναι εύκολος στόχος, δεν έχει σημασία αν φταίει πράγματι, οι κυβερνήσεις «σε πούλησαν», τα κράτη γύρω σου διαλύονται, οι βεβαιότητες καταρρέουν, παντού διεθνείς συνωμοσίες, η μόνη σταθερά είναι η ισχύς σου έναντι του αδυνάμου. Κάψ’ τον, πνίξ’ τον, κλώτσα τον. 

Και γύρνα την πλάτη. Χωρίς τύψεις, χωρίς ενοχές, μόνο έχε το νου σου να μη σε δουν, αλλά και να σε δουν, η κοινωνία ξέρει ότι είχες δίκιο. Θα πέσεις στα μαλακά. Αυτοί δεν βάζουν τις φωτιές άλλωστε; Αυτοί δεν γυρνάνε μαστουρωμένοι στην Ομόνοια; Αυτοί δεν κλέβουν παντού και τσεπώνουν τα επιδόματα; Ολοι αυτοί; Τα παράσιτα; Μισαλλοδοξία και θυμός. Με αυτά τα συστατικά φτηναίνει η ανθρώπινη ζωή. Και με την ανοχή. Με τη συγκάλυψη. Ο θυμός καταλαγιάζει για λίγο, η εσωτερική «ισορροπία» επανέρχεται. 

Είσαι σύννομος με τη συνείδησή σου και σύννομος με το κοινό περί δικαίου αίσθημα· άσε τη Δικαιοσύνη, αυτή θα πει τα δικά της… Πώς μπορείς να κάνεις κάτι τέτοιο; Σχετικά εύκολα. Είσαι ο σπόρος που φύτρωσε σε ένα χώμα πρόσφορο: εγωπαθές, φοβισμένο, απαίδευτο, ψεκασμένο με θυμό και μίσος. Είσαι ο ανθός ανάμεσα σε τόσα παράσιτα… Είσαι το καλό και το δίκαιο σε έναν κόσμο που πάει κατά διαβόλου. Και να, ξήλωσες ένα παράσιτο. 

Γιατί να σε τιμωρήσουν; Δεν είσαι εσύ το πρόβλημα, είναι ο κόσμος. Το πρόβλημα είναι πράγματι ο κόσμος. Αυτός ο κόσμος που φτιάξαμε, τυφλός και κατάκλειστος, φανατισμένος και αδιέξοδος