Αύριο η μεγαλύτερη νύχτα του έτους

Eπιμέλεια Β.Κ.

Αύριο 22 Δεκεμβρίου  στις 4:27 π.μ., ο ήλιος φτάνει στο χαμηλότερο σημείο του στην ουράνια σφαίρα. Αυτό σηματοδοτεί την αστρονομική έναρξη του χειμώνα. Βιώνουμε τη μεγαλύτερη διάρκεια της νύχτας και τη μικρότερη διάρκεια της ημέρας του έτους. Στο νότιο ημισφαίριο, από την άλλη πλευρά, ο ήλιος λάμπει πιο έντονα από ποτέ. Στην Αυστραλία, τη Νότια Αφρική και τη Νότια Αμερική, αρχίζει το καλοκαίρι

Τι ακριβώς συμβαίνει στο χειμερινό ηλιοστάσιο;

Η αλλαγή των εποχών συμβαίνει επειδή ο άξονας περιστροφής της Γης δεν είναι κάθετος στο επίπεδο της γήινης τροχιάς, αλλά έχει κλίση κατά 23 μοίρες.

Ο άξονας της Γης δείχνει πάντα σταθερά προς την ίδια κατεύθυνση στον ουρανό. Επομένως, κατά τη διάρκεια ενός έτους, η γη δείχνει προς τον ήλιο μία φορά στο βόρειο ημισφαίριο και μία φορά στο νότιο ημισφαίριο.

Στο βόρειο ημισφαίριο, το χειμώνα είναι πιο σκοτεινός από ποτέ. Εδώ, ο ήλιος ανατέλλει στα νοτιοανατολικά και κινείται μόνο σε ένα πολύ ρηχό τόξο στο στερέωμα πριν δύσει ξανά στα νοτιοδυτικά. Στο κέντρο της Γερμανίας, το μεσημέρι ο ήλιος βρίσκεται 16 βαθμούς ψηλά στον νότιο ουρανό - στην αρχή του καλοκαιριού, τον Ιούνιο, ο ήλιος βρίσκεται σχεδόν τέσσερις φορές ψηλότερα. Οι άνθρωποι στον ερευνητικό σταθμό στο Νότιο Πόλο βιώνουν αυτή τη στιγμή το μέσο της εξάμηνης πολικής ημέρας.

Η Γη μας συνεχίζει να κινείται - και το κάνει εδώ και περισσότερα από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια. Από τις 22 Δεκεμβρίου, το νότιο ημισφαίριο θα απομακρυνθεί σταδιακά και πάλι από τον ήλιο. Εμείς στο βορρά παίρνουμε όλο και περισσότερο φως και ζεστασιά και οι μέρες μεγαλώνουν και πάλι.

Ποια είναι η πολιτιστική όμως σημασία του χειμερινού ηλιοστασίου;

Οι εορτασμοί του ηλιοστασίου είναι γνωστοί σε πολλούς πολιτισμούς ως γιορτές μετάβασης, τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα. Κατά τη διάρκεια του εκχριστιανισμού, το θερινό ηλιοστάσιο έγινε ημέρα μνήμης του Ιωάννη του Βαπτιστή (24 Ιουνίου). Το Midsommar εξακολουθεί να γιορτάζεται στη Σκανδιναβία.

   Λίγα είναι γνωστά για το Yule, το οποίο λαμβάνει χώρα τον Δεκέμβριο, από τους προχριστιανικούς χρόνους. Τελετουργίες θυσίας για τους θεούς μάλλον δεν λάμβαναν χώρα. Μόνο τον 19ο αιώνα, όταν τα εθνικά κινήματα δημιούργησαν τους δικούς τους μύθους, οι άνθρωποι άρχισαν να κατασκευάζουν μια δήθεν γερμανική θρησκεία. Το γερμανικό κίνημα της νεολαίας της δεκαετίας του 1920 εισήγαγε τη γιορτή του ηλιοστασίου και την γιόρταζε με μεγάλες φωτιές, ενώ το NSDAP υιοθέτησε το έθιμο μετά το 1933. Η εθνικοσοσιαλιστική προπαγάνδα προσπάθησε σταδιακά να επανερμηνεύσει και να αντικαταστήσει τα Χριστούγεννα με την υποτιθέμενη αυθεντική λατρεία του ηλιοστασίου Yule.

Πώς συνδέονται τα Χριστούγεννα και το χειμερινό ηλιοστάσιο;

Δεν είναι γνωστό πότε γεννήθηκε ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ. Οι ευαγγελιστές δεν παρέχουν καμία πληροφορία σχετικά με αυτό και οι πρώτοι χριστιανοί δεν γιόρταζαν ούτε τα Χριστούγεννα. Ο θάνατος και η ανάσταση του Χριστού ήταν πιο σημαντικές, οι οποίες, σύμφωνα με τη βιβλική παράδοση, συνδέονται με το εβραϊκό Πάσχα. (Αυτό καθορίζεται από το σεληνιακό ημερολόγιο, γι' αυτό και το Πάσχα είναι μια κυμαινόμενη γιορτή).

Είναι δύσκολο να ανασυνθέσουμε το ακριβές έτος γέννησης λόγω πολλών αντιφάσεων. Είναι ακόμη πιο δύσκολο να προσδιοριστεί ο μήνας και η ημέρα. Στις πρώτες ημέρες του Χριστιανισμού, υπήρχαν αρκετές ανταγωνιστικές ημερομηνίες για τα Χριστούγεννα που είχαν απλώς συμβολικά κίνητρα, όπως η 25η και η 28η Μαρτίου. Τον 4ο αιώνα, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος όρισε την 25η Δεκεμβρίου ως ημερομηνία. Οι ορθόδοξες εκκλησίες, οι οποίες εξακολουθούν να ακολουθούν το Ιουλιανό ημερολόγιο, γιορτάζουν στις 6 και 7 Ιανουαρίου.

Κανείς δεν γνωρίζει τι ακριβώς συνέβη την ώρα της γέννησης του Ιησού. Ακόμη και η ημερομηνία θα παραμείνει ένα μυστήριο.

Υπάρχουν δύο πιθανές εξηγήσεις για το γιατί επιλέχθηκε η 25η Δεκεμβρίου. Συχνά υποστηρίζεται μια σύνδεση μεταξύ των Χριστουγέννων και του χειμερινού ηλιοστασίου. Η λεγόμενη θρησκευτική-ιστορική θεωρία αναφέρει ότι η ημερομηνία ορίστηκε από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο την ημέρα της γιορτής "Sol invictus", η οποία γιόρταζε τον ρωμαϊκό θεό ήλιο. Τα χριστιανικά Χριστούγεννα αντικατέστησαν την παγανιστική γιορτή του ήλιου, ερμηνεύοντας εκ νέου τη λατρεία του ήλιου: τώρα ήταν ο Ιησούς που -όπως λέει το Ευαγγέλιο του Ιωάννη- έφερε το φως στον κόσμο.

Η άλλη υπόθεση αναφέρει ότι η ημερομηνία της γέννησης του Ιησού υπολογίστηκε: Θεωρήθηκε ότι συνελήφθη την άνοιξη, η οποία σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο άρχιζε στις 25 Μαρτίου. Επομένως, ο Υιός του Θεού πρέπει να γεννήθηκε εννέα μήνες αργότερα, δηλαδή στις 25 Δεκεμβρίου. Πρόκειται επίσης για μια συμβολική ημερομηνία που συνδέεται με τον ήλιο, την εαρινή ισημερία.

Ο ιστορικός Hans Förster απορρίπτει τη θρησκευτική-ιστορική θέση. Σύμφωνα με τον ίδιο, η γιορτή "Sol invictus" είναι ελάχιστα τεκμηριωμένη, δεν ήταν ευρέως διαδεδομένη ή δημοφιλής και ίσως δεν υπήρχε καν - ένας "ερευνητικός μύθος". Προσφέρει μια τρίτη εξήγηση: Επειδή η ροή των προσκυνητών στη Βηθλεέμ αυξανόταν, αλλά το Πάσχα εορταζόταν ήδη την άνοιξη, τα Χριστούγεννα μεταφέρθηκαν στο χειμώνα, όταν οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν και πάλι. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο Ιησούς Χριστός παραμένει ο φέρων το φως με την γέννησή Του.