Υπάρχει αλλαγή της ελληνικής γλώσσας στους Έλληνες της Γερμανίας ;

O Giacomo Klein, Γερμανικής καταγωγής, μεγαλωμένος στην Ιταλία, διδάσκει ελληνικά στο Πανεπιστήμιο της Τεργέστης της Ιταλίας, τήρησε την υπόσχεση που μας είχε δώσει το 2019 και μας παρουσιάζει τα συμπεράσματα της διδακτορικής του διατριβής του στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με έρευνα στον Ελληνισμό της Γερμανίας με θέμα την “αλλαγή της ελληνικής γλώσσας στους Έλληνες της Γερμανίας”

Είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε και να μας περιγράψει τα συμπεράσματά του.

Τα ερωτήματα που καλέστηκε να απαντήσει η έρευνα:
Η διατριβή του Giacomo Klein οργανώθηκε γύρω από τέσσερα βασικά ερωτήματα:

1. Ποιοι είναι οι προβλεπτικοί παράγοντες (π.χ. κοινωνικό υπόβαθρο, διάρκεια παραμονής στη Γερμανία, επαφή με τα Γερμανικά και τα Ελληνικά, επίπεδο εκπαίδευσης κ.α.) της γλωσσικής φθοράς της μητρικής γλώσσας (L1 attrition) και ποιος είναι ο ρόλος τους στους Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία; Όπως μας είπε η έννοια "γλωσσική φθορά" αναφέρεται στη μη παθολογική, μερική ή πλήρη απώλεια της ευχέρειας στη μητρική γλώσσα, η οποία συμβαίνει όταν μειώνεται η επαφή με αυτήν και μεγαλώνει ο ανταγωνισμός από μια δεύτερη γλώσσα (L2). Αυτό οδηγεί σε αλλαγές στη μητρική, όπως δυσκολία να βρούμε λέξεις, δυσκολίες στη γραμματική και αλλαγές στην προφορά.

2. Πώς αξιολογείται η γλωσσική επάρκεια στην ελληνική (L1) και στη γερμανική (L2) γλώσσα Ελλήνων στη Γερμανία.

3. Πώς συσχετίζονται οι προβλεπτικοί παράγοντες με τα αποτελέσματα των τεστ γλωσσικής επάρκειας; Δηλαδή πώς επηρεάζουν αυτοί οι μη γλωσσικοί παράγοντες το επίπεδο γλωσσομάθειας στους Έλληνες της Γερμανίας;

4. Με ποιους τρόπους επηρεάζει η φθορά της γλώσσας τον προφορικό λόγο των Ελλήνων στη Γερμανία στη μητρική τους γλώσσα, δηλαδή τα ελληνικά; (λεξιλόγιο, ρυθμός, χρόνοι/όψεις, αντωνυμίες, αναφορικές εκφράσεις);

Πώς πραγματοποιήθηκε η έρευνα

● Μεθοδολογία:

○ Ερωτηματολόγια κοινωνικού υπόβαθρου

○ Γλωσσικές δοκιμασίες (Can-Do self-assessment, cloze test, κατανόηση κειμένου)

○ Συλλογή αφηγήσεων προφορικού λόγου

● Δείγμα:

○ 66 Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία (Μόναχο, Άουγκσμπουργκ, Νυρεμβέργη, κοινωνικά δίκτυα/σύλλογοι)

○ Κριτήρια: μετανάστευση σε ηλικία >17 ετών και παραμονή ≥10 έτη

○ Ομάδα ελέγχου: Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα (Τα άτομα που συμμετείχαν έχουν ως σκοπό να λειτουργήσουν ως σημείο αναφοράς για σύγκριση με την πειραματική ομάδα (Έλληνες στη Γερμανία).

 ● Διεξαγωγή: δια ζώσης και διαδικτυακά (λόγω πανδημίας).

Γιατί επιλέχθηκε το αντικείμενο

● Η γλωσσική φθορά (language attrition) παραμένει σχετικά λίγο μελετημένη, ειδικά για την ελληνική ως L1.

● Η ελληνική διασπορά στη Γερμανία είναι πολυπληθής και ενδιαφέρουσα για τη μελέτη της γλωσσικής διατήρησης/αλλαγής.

● Επίσης: να φανεί πώς αλληλεπιδρούν η ελληνική (L1) και η γερμανική (L2) σε συνθήκες μετανάστευσης.

Βασικά συμπεράσματα - αποτελέσματα της έρευνας

● Διατήρηση δεσμών με την Ελλάδα: συχνές επισκέψεις, χρήση ελληνικών στην οικογένεια και στη θρησκεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων πηγαίνει στην Ελλάδα τουλάχιστον τρεις φορές το χρόνο.

● Γλωσσική χρήση: η γερμανική κυριαρχεί στην καθημερινότητα, ιδιαίτερα στον επαγγελματικό/κοινωνικό χώρο.

● Τεστ γλωσσομάθειας:

○ Υψηλότερη επίδοση στην ελληνική από ό,τι στη γερμανική → κυριαρχία της ελληνικής (μητρική)

○ Όσο περισσότερα χρόνια στη Γερμανία τόσο καλύτερη είναι η επίδοση στα γερμανικά ενώ αντίθετα γίνεται χειρότερη η επίδοση στα ελληνικά.

○ Οι αυτοαξιολογήσεις επιβεβαίωσαν τα τεστ επάρκειας επισημαίνει ο Giacomo Klein. Διευκρινίζοντας ότι οι αυτοαξιολογήσεις έγιναν με τη μορφή απάντησης των ερωτηθέντων σε ποια γλώσσα νιώθουν καλύτερα. Έτσι, όσοι είχαν δηλώσει ότι νιώθουν καλύτερα και χρησιμοποιούν περισσότερο την ελληνική πήγαν καλύτερα στα τεστ ελληνικών και αντίθετα όσοι είχαν δηλώσει ότι νιώθουν καλύτερα και χρησιμοποιούν περισσότερο τη γερμανική πήγαν καλύτερα στα τεστ γερμανικών.

● Προφορική παραγωγή (σύγκριση Ελλήνων στη Γερμανία και Ελλήνων που ζουν στην Ελλάδα):

Στους Έλληνες που ζουν στη Γερμανία και συμμετείχαν στην έρευνα παρατηρήθηκε μειωμένη ποικιλία λεξιλογίου, μικρότερη λεξική πυκνότητα, περισσότερα γλωσσικά δάνεια από τα γερμανικά σε σύγκριση με τους Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα (οι οποίο δανείζονται περισσότερο αγγλικές λέξεις).

Επίσης, διαφορετική χρήση των ρηματικών χρόνων: Συγκεκριμένα στις αφηγήσεις χρησιμοποιούν περισσότερο παρελθοντικούς χρόνους και λιγότερο ενεστώτα. Δηλαδή οι Έλληνες στη Γερμανία μίλησαν στην ελεύθερη αφήγηση περισσότερο για το παρελθόν σ αντίθεση με τις αφηγήσεις των Ελλήνων που ζουν στην Ελλάδα οι οποίοι χρησιμοποιήσουν μελλοντικό χρόνο.

Επιπλέον, γίνεται συχνότερη χρήση αντωνυμιών και πλήρων ονοματικών φράσεων δηλαδή άρθρων που δε χρειάζονται οπωσδήποτε.

Μας ανέφερε και ένα παράδειγμα: Ενώ στην ελληνική λέμε ,,πάω σινεμά,, στην γερμανική χρησιμοποιούμε πάντα την αντωνυμία ,,Ich,, .

Εδώ λοιπόν παρατηρήθηκαν αυξημένες περιπτώσεις στους Έλληνες της Γερμανίας που χρησιμοποιούσαν περισσότερο αντωνυμίες σε σύγκριση με τους Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα.

Άρα φαίνεται ότι η γερμανική έχει μια επίδραση στη διαμόρφωση της ελληνικής γλώσσας στους Έλληνες στη Γερμανία.

○ «Οι συμμετέχοντες έδειξαν προτίμηση σε απλές προτάσεις, δηλαδή σε παράταξη, όπου οι προτάσεις τοποθετούνται η μία δίπλα στην άλλη με συνδέσμους όπως και, αλλά ή ή (π.χ. Πήγα στο μαγαζί και αγόρασα ψωμί), και όχι σε υποταγή, όπου μία πρόταση εξαρτάται από την άλλη και δηλώνει αιτία, σκοπό ή χρόνο (π.χ. Πήγα στο μαγαζί γιατί ήθελα ψωμί).»

Αναμενόμενα ίσως διαπιστώθηκε ότι παράγοντες όπως η ηλικία μετανάστευσης και η διάρκεια παραμονής έχουν καθοριστική επιρροή στη γλωσσική εξέλιξη ενός ατόμου.

Έκπληξη: Στο ερώτημά μας αν από τα αποτελέσματα της έρευνας υπήρξε για τον ίδιο κάτι ιδιαίτερα μη αναμενόμενα,  αναφέρθηκε στα χαμηλά ‘σκορ στα γερμανικά». Σημαντικός αριθμός τεστ γερμανικών είχαν χαμηλές επιδόσεις, παρότι στην πλειοψηφία τους οι ερωτηθέντες έχουν σπουδάσει (προφανώς πλέον στην κατηγορία αυτή οι εργαζόμενοι μπορεί να εργάζονται σε διεθνείς εταιρίες).

Επιστροφή στην Ελλάδα: Περίπου το 60% των συμμετεχόντων δήλωσε την επιθυμία επιστροφής στην Ελλάδα.

Ο Giacomo Klein καταλήγει στη συζήτησή μας σε κάποια σημαντικά - όπως ο ίδιος τα χαρακτηρίζει - μηνύματα για τους Έλληνες στη Γερμανία

● «Η γλωσσική φθορά (attrition) είναι ένα ευαίσθητο, αλλά και απολύτως φυσιολογικό φαινόμενο, καθώς συνδέεται με τα βιώματα, την προσωπική ιστορία και τη ζωή του καθενός και της καθεμιάς. Πολύ συχνά, όταν νιώθουμε ότι χάνουμε κάτι από τη μητρική μας γλώσσα, αυτό μας προκαλεί συναισθήματα ντροπής ή άρνησης. Για τον λόγο αυτό, χρειάζεται ευαισθητοποίηση και κυρίως αποδοχή, ώστε να το βλέπουμε με κατανόηση και χωρίς ενοχές.»

● Η διατήρηση της ελληνικής εξαρτάται από:

○ χρήση στην οικογένεια και στην κοινότητα

○ δεσμούς με την Ελλάδα (επισκέψεις, συγγενείς)

○ επαφή με γραπτό λόγο (ΜΜΕ, βιβλία, εκπαίδευση)

● Η γερμανική είναι απαραίτητη στην κοινωνική/επαγγελματική ζωή, αλλά η ισορροπία με την ελληνική είναι κρίσιμη για την ταυτότητα και τη διαγενεακή μετάδοση.

Μια γενική παρατήρηση για την έρευνα: Τα ελληνικά των συμμετεχόντων μου ήταν αρκετά καλά και τα φαινόμενα φθοράς ήταν, όπως το αναμέναμε, περιορισμένα και πολύ δύσκολα ανιχνεύσιμα. Σε μια πρώτη ματιά δεν είχαν διαφορά οι Έλληνες της Γερμανίας με την ομάδα ελέγχου, δηλαδή τα άτομα που ζουν στην Ελλάδα (να θυμίσουμε άλλωστε οι συμμετέχοντες στην έρευνα ήταν άτομα που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στην Ελλάδα ή πρόσφατοι μετανάστες).

Ο λόγος της μειωμένης φθοράς είναι αυτοί που προαναφέρθηκα. Άλλωστε σε άλλες αντίστοιχες έρευνες φάνηκε ότι π.χ. η αγγλική έχει ασκήσει πολύ περισσότερη πίεση στις μητρικές γλώσσες και γενικά λόγω κύρους είναι πιθανό να οδηγεί πιο εύκολα σε φαινόμενα φθοράς.

O σύνδεσμος της διατριβής https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/56778 

Λίγα λόγια ακόμη για τον Giacomo Klein:

Προέρχομαι από μια πόλη όπου ελληνική κοινότητα σημαίνει ιστορία. Η παρουσία των Ελλήνων στην Τεργέστη της Ιταλίας ανέρχεται στον 18ο αιώνα και η συμβολή του ελληνισμού στον τοπικό πολιτισμό, στο εμπόριο της περιοχής και στον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της πόλης είναι αισθητή μέχρι και σήμερα. Βέβαια, ο χρόνος περνάει και ο ρόλος των κοινοτήτων  (όλων, όχι μόνο των ελληνικών αλλά αυτών κάθε μειονότητας) αλλάζει.

Χάρη στη διδακτορική μου διατριβή που αναλύει την αλλαγή της ελληνική γλώσσας στους Έλληνες της Γερμανίας, είχα τη δυνατότητα να έρθω σε επαφή με τις κοινότητες και τους συλλόγους που αντιπροσωπεύουν την Ελλάδα και τον ελληνισμό στη Βαυαρία. Ομολογώ να πω ότι η στήριξη που μου δόθηκε ήταν και είναι, σχεδόν πάντα, συγκινητική. Ο ενθουσιασμός με τον οποίο με δέχτηκαν και με βοήθησαν στην οργάνωση της έρευνάς μου ήταν μεγάλος και χαίρομαι ιδιαίτερα που μου παρουσιάστηκε η ευκαιρία να συνεργαστώ με τόσους σπουδαίους ανθρώπους.