Αγροτικά μπλόκα: Όταν η πολιτική οικονομία της υπαίθρου αποτυγχάνει

Του Γιώργου Παπαδόπουλου, πρ. αντιπρόεδρος Ομοσπονδίας Ελληνικών κοινοτήτων Γερμανίας και γεν. Γραμματέας ΣΑΕ (Σήμερα ζει στην Δράμα)

Τα αγροτικά μπλόκα δεν είναι απλώς κοινωνικές εκρήξεις διαμαρτυρίας. Είναι πολιτικά γεγονότα που αποκαλύπτουν τη ρήξη ανάμεσα στην οικονομική πραγματικότητα της υπαίθρου και στο κυρίαρχο αναπτυξιακό υπόδειγμα. Η επαναληπτικότητά τους δεν οφείλεται σε «κουλτούρα σύγκρουσης», αλλά στη διαχρονική αδυναμία του κράτους να ενσωματώσει τον πρωτογενή τομέα σε ένα συνεκτικό σχέδιο βιώσιμης ανάπτυξης.

Στον δημόσιο λόγο, τα μπλόκα αντιμετωπίζονται κυρίως ως πρόβλημα λειτουργίας της αγοράς και της κυκλοφορίας. Αυτή η ανάγνωση, όμως, παραβλέπει το ουσιώδες, ότι οι αγρότες καταφεύγουν στη σύγκρουση επειδή έχουν αποκλειστεί από τους θεσμούς κανονικής διαπραγμάτευσης. Όπως θα έλεγε ο Γιούργκεν Χάμπερμας, πρόκειται για ένδειξη αποδυνάμωσης της «επικοινωνιακής λογικής» και υποκατάστασής της από στρατηγικές πίεσης, όταν το θεσμικό πλαίσιο παύει να παράγει συναίνεση. (*)

Από την οπτική της πολιτικής οικονομίας, η ελληνική αγροτική παραγωγή εντάσσεται σε μια αλυσίδα αξίας βαθιά άνιση. Ο παραγωγός αναλαμβάνει το μεγαλύτερο ρίσκο, προχρηματοδοτεί το κόστος παραγωγής και τελικά απολαμβάνει το μικρότερο μερίδιο εισοδήματος. Η υπεραξία μεταφέρεται συστηματικά στη μεταποίηση, στη διακίνηση και στο λιανεμπόριο. Πρόκειται για κλασική περίπτωση ασύμμετρης αγοράς, την οποία ο Τζόζεφ Στίγκλιτζ έχει περιγράψει ως αποτυχία της «αόρατης χειρός» σε συνθήκες άνισης πληροφόρησης και συγκέντρωσης ισχύος. (**)

Οι επιδοτήσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, συχνά στοχοποιημένες στον δημόσιο διάλογο, δεν συνιστούν αναδιανομή πλούτου, αλλά μηχανισμό αποφυγής πλήρους κατάρρευσης του αγροτικού εισοδήματος. Όταν λειτουργούν αποσπασματικά και χωρίς αναπτυξιακή στόχευση, δεν διορθώνουν τις ανισότητες της αγοράς, απλώς τις καθιστούν διαχειρίσιμες. Ο Τομά Πικετί έχει επισημάνει ότι χωρίς θεσμική παρέμβαση, οι ανισότητες τείνουν να αναπαράγονται. Στην ελληνική ύπαιθρο, αυτή η αναπαραγωγή παίρνει τη μορφή εγκατάλειψης της παραγωγής και δημογραφικής ερήμωσης. (***)

Η επίκληση των ευρωπαϊκών κανόνων και των δημοσιονομικών περιορισμών λειτουργεί συχνά ως πολιτικό άλλοθι. Όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν απαγορεύει τη μείωση του κόστους παραγωγής, την ενεργειακή στήριξη της αγροτικής δραστηριότητας ή την ενίσχυση συλλογικών σχημάτων. Αυτό που λείπει δεν είναι η θεσμική δυνατότητα, αλλά η πολιτική βούληση να αντιμετωπιστεί ο πρωτογενής τομέας ως στρατηγικός πυλώνας και όχι ως πρόβλημα προς διαχείριση.

Το πιο κρίσιμο ζήτημα είναι το δημογραφικό. Η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού και η απομάκρυνση των νέων δεν αποτελούν ατομικές επιλογές, αλλά ορθολογικές αντιδράσεις σε ένα περιβάλλον ανασφάλειας. Όταν η αγροτική εργασία δεν προσφέρει σταθερό εισόδημα, κοινωνική αναγνώριση και θεσμική προστασία, παύει να είναι βιώσιμη επιλογή ζωής. Το αποτέλεσμα είναι μια ύπαιθρος χωρίς μέλλον, και μια οικονομία πιο εξαρτημένη από εισαγωγές και εξωτερικούς κραδασμούς.

Τα αγροτικά μπλόκα, επομένως, δεν είναι η αιτία του προβλήματος, αλλά το σύμπτωμά του. Όπως σε κάθε κρίση θεσμικής εκπροσώπησης, η κοινωνική σύγκρουση γεμίζει το κενό που αφήνει η πολιτική. Η υπέρβαση του αδιεξόδου δεν θα έρθει με περισσότερη καταστολή ή επικοινωνιακή διαχείριση, αλλά με μια αγροτική πολιτική που θα αποκαθιστά την ισορροπία ανάμεσα στην αγορά, το κράτος και την κοινωνία.
Χωρίς αυτή τη μετάβαση, οι δρόμοι θα συνεχίσουν να κλείνουν. Όχι επειδή οι αγρότες το επιλέγουν, αλλά επειδή το πολιτικό σύστημα αδυνατεί να ανοίξει δρόμους βιώσιμης ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής.
————————————

(* ) Χάμπερμας: Σε μια δημοκρατία, τα κοινωνικά προβλήματα λύνονται κανονικά μέσα από διάλογο, θεσμούς και διαπραγμάτευση. Όταν αυτός ο μηχανισμός δεν λειτουργεί, οι κοινωνικές ομάδες εγκαταλείπουν τον διάλογο και περνούν στην πίεση και τη σύγκρουση.

(**) Στίγκλιτζ: Η αγροτική αγορά δεν λειτουργεί δίκαια ή αποτελεσματικά, επειδή κάποιοι έχουν περισσότερη δύναμη και πληροφόρηση από άλλους. Γι’ αυτό και η “ελεύθερη αγορά” δεν αυτορυθμίζεται, αλλά παράγει αδικία.

(***) Πικετί: Αν το κράτος και οι θεσμοί δεν παρέμβουν συνειδητά, οι οικονομικές ανισότητες δεν μειώνονται από μόνες τους, αντίθετα, βαθαίνουν και κληρονομούνται.