Η Αποκριά στην πορεία του χρόνου-Τι γιορτάζουμε αυτές τις μέρες;

Της Πέπης Γιούλτση, δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα στην ιστοσελίδα του ΑΠΕ/ΜΠΕ

Και μόνο η λέξη "αποκριά" και τα συνθετικά της "από" και "κρέας" παραπέμπουν στην ημέρα, μετά από την οποία η παράδοση προστάζει την αποχή από το κρέας, ώστε να μην καταναλώνεται μια τροφή που

προέκυψε από τη θυσία ενός ζώου, μιας ζωής. Αυτή την τελευταία μέρα επιτρέπεται η κρεοφαγία ώστε να ακολουθήσει μια περίοδος νηστείας και καθαρότητας, εκείνη της Μεγάλης Σαρακοστής που οδηγεί στο Πάσχα.

Οι ρίζες της Αποκριάς, ωστόσο, αγγίζουν τη νεολιθική εποχή για την περιοχή του Ελλαδικού χώρου και συνδέονται έντονα με τις αγροτικές κοινωνίες που χρησιμοποίησαν τις μεταμφιέσεις για να ξορκίσουν το κακό, μια ενδεχόμενη καταστροφή της συγκομιδής. Οι μεταμφιέσεις πέρασαν στη Διονυσιακή λατρεία, υιοθετήθηκαν αργότερα από τις χριστιανικές κοινωνίες με τις απαραίτητες προσαρμογές, ενώ από τον 8ο αιώνα μ.Χ. ενσωμάτωσαν, μέσω των νησιών του Ιονίου Πελάγους, δυτικά στοιχεία που παραπέμπουν στο χαρακτήρα της διασκέδασης και της ψυχαγωγίας.

Τις απαρχές της πορείας της Αποκριάς στο χρόνο τοποθετεί ο προϊστάμενος διεύθυνσης του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας -Θράκης Ζήσης Σκαμπάλης, στην 7η π.Χ. χιλιετία. "Οι ρίζες της Αποκριάς για τον ελλαδικό χώρο βρίσκονται στην επινόηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας, την 7η χιλιετία π.Χ., στα νησιά του Αιγαίου. Η εξέλιξη αυτή συνοδεύτηκε και από τελετές για την προστασία της παραγωγής από την καταστροφή λόγω των καιρικών φαινομένων" εξηγεί ο κ. Σκαμπάλης.

Σύμφωνα με τον ίδιο, οι γεωργοί είχαν μεγάλη αγωνία κατά την περίοδο που μεσολαβεί από τη σπορά μέχρι τη συγκομιδή. Είναι η περίοδος που εγκυμονεί η γη, που ο αγρότης δεν βλέπει τι συμβαίνει κάτω από το έδαφος και που μια παγωνιά μπορεί να τα καταστρέψει όλα. Η ελπίδα ότι θα νικηθεί ο χειμώνας προβάλει τις πρώτες μέρες του δωδεκαήμερου ενώ η αποκριά δηλώνει μια στάση αναμονής. Σε αυτήν κυριαρχεί το στοιχείο της αντιστροφής : ο άνδρας ντύνεται γυναίκα, ο λαϊκός ντύνεται ιερέας, ο φτωχός ντύνεται πλούσιος, ο αγρότης ντύνεται με προβιές και χτυπά τα κουδούνια για να ανατρέψει την τάξη και να τρομάξει το κακό, να εξευμενίσει τις φίλιες δυνάμεις, ώστε να προστατέψουν την παραγωγή και την επιβίωση όλης της αγροτικής κοινωνίας.

"Στη Διονυσιακή λατρεία οι μεταμφιέσεις έχουν ισχυρούς δεσμούς με το στοιχείο της γονιμότητας. Οι σπονδές στο Διόνυσο γίνονται για να πάει καλά η παραγωγή ενώ και ο θεός Απόλλωνας μπαίνει στο παιχνίδι, με την δραματική ποίηση ώστε το ανεξέλεγκτο και το χαοτικό να μπει σε καλούπια που ο άνθρωπος ελέγχει με το νου του" τονίζει.

Αργότερα στον άξονα του χρόνου, η ειδωλολατρική και παγανιστική παράδοση μοιράζονται με την χριστιανική το στοιχείο της διαφύλαξης της ιερότητας της ζωής και της συνέχισης του κύκλου της παραγωγής. Η παρουσία των γεωργών και των κτηνοτρόφων είναι έντονη και στη χριστιανική κοινωνία όπου πλέον η έννοια της αποκριάς προηγείται κάθε περιόδου νηστείας, είτε πρόκειται για τη νηστεία των Χριστουγέννων, είτε για τη γιορτή των Αγίων Αποστόλων τον Ιούνιο είτε για τη νηστεία ενόψει της γιορτής του Δεκαπενταύγουστου. Ανάμεσά τους κυριαρχεί η μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής ενόψει του Πάσχα.

Τον 8ο και 9ο αιώνα μ.Χ., οπότε μετά την επικράτηση του Καρλομάγνου, διαμορφώνεται ένα πλαίσιο ασφάλειας στις επαφές μεταξύ των λαών στον ευρωπαϊκό χώρο, το στοιχείο των μεταμφιέσεων που είναι έντονα κοινωνικό στον αγροτικό κόσμο της υπαίθρου αφήνει χώρο για το χαρακτήρα της διασκέδασης και της ανατροπής που έχει πια ατομικό χαρακτήρα σε ένα αστικό περιβάλλον.

Αυτό το στοιχείο περνά, μέσω των νησιών του Ιονίου στον ελλαδικό χώρο και οι μεταμφιέσεις πλέον του καρναβαλιού εμπνέονται από τις κινηματογραφικές ταινίες.

Από τον ψεύτικο γάμο, το έθιμο της καμήλας, τον ψευτογιατρό και την τσιγγάνα, το εικονικό όργωμα και την εικονική σπορά στις αγροτικές κοινωνίες, η μεταμφίεση γίνεται στολή ινδιάνου και καουμπόι, υπερήρωα, βασιλιά και βασίλισσας, ή ηρώων του παραμυθιού στις αστικές κοινωνίες.

Σήμερα πια, οι κουδουνοφόροι του Σοχού, ο γέρος και η κορέλα στη Σκύρο, οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες στη Νάουσα, ο βλάχικος γάμος στη Θήβα, το δρώμενο του καλόγερου στην Θράκη και τόσα άλλα έθιμα που αναβιώνουν την περίοδο της Αποκριάς και του καρναβαλιού σε όλο τον ελλαδικό χώρο δείχνουν ότι η αποκριά παραμένει σταθερά στο χρόνο. Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις διοργανώσεις του καρναβαλιού κατέχουν η Πάτρα που διατηρεί τον τίτλο της πρώτης πύλης της Ελλάδας σε σχέση με τα ιταλικά λιμάνια αλλά και η Ξάνθη, το Ρέθυμνο και ο Τύρναβος.

Η νέα γενιά πια ανακαλύπτει ενδιαφέρον στους βαθείς δεσμούς της χώρας με τη γη ενώ καταστάσεις της πραγματικής ζωής διακωμωδούνται, στις σύγχρονες κοινωνίες που έχουν ανάγκη το ευτράπελο, το αστείο, το φαιδρό για να εκτονώνουν τις εντάσεις, τις δυσκολίες, τις αντιφάσεις...