SPIEGEL: «H Καγκελάριος στο άγχος του κορωνοϊού»

«H Καγκελάριος στο άγχος του κορωνοϊού - Η πρώτη κρίση, στην οποία θα μπορούσε να αποτύχει η Angela Merkel»

Υπότιτλος: «Η Καγκελάριος εμφανίζεται λεπτεπίλεπτη και σε θέση άμυνας, το διαπραγματευτικό της στυλ συχνά δεν βοηθά στην καταπολέμηση της πανδημίας. Έως τις ομοσπονδιακές εκλογές ίσως δεν είναι ο ιός αυτός που θα χάσει τη μάχη, αλλά η Merkel«»

Το ρεπορτάζ της δημοσιογράφου στο Βερολίνο Melanie Amann και του επικεφαλής της πολιτικής σύνταξης Martin Knobbe αναφέρει, μεταξύ άλλων:

Πριν από κάθε συνεδρίαση του Ομοσπονδιακού Υπουργικού Συμβουλίου την Τετάρτη το πρωί, τα κυβερνητικά στελέχη των Χριστιανοδημοκρατών συνεδριάζουν μέσω τηλεδιάσκεψης. Σπάνια διαρρέει κάτι από αυτές τις συναντήσεις, οι οποίες δεν έχουν ημερήσια διάταξη. Οι συμμετέχοντες συχνά διατυπώνουν μια σκέψη ή κάνουν μια παρατήρηση και στη συνέχεια διεξάγεται επ’ αυτών συζήτηση.

Ολοένα και περισσότερο κατά το τελευταίο διάστημα η Καγκελάριος Angela Merkel εμφανίζεται σε αυτές τις συζητήσεις ανυπόμονη, ευέξαπτη, επικριτική μέχρι του σημείου να αφήνει υπονοούμενα για απιστία. Και μάλιστα, ακόμα και για δευτερεύουσας σημασίας ζητήματα.

Στο τέλος, όμως, όλα τα μάτια στρέφονται προς την Καγκελάριο, της οποίας οι αποτυχίες κατά τα 15 χρόνια στο αξίωμά της αποκαλύπτονται πλέον ωμά: Αν και 5-6 μέλη της κυβέρνησής της είναι υπεύθυνα για την Ψηφιοποίηση, η Γερμανία εξακολουθεί να είναι μια αναπτυσσόμενη χώρα σε αυτόν τον τομέα. Παρόλο που μια ομοσπονδιακή Υπηρεσία συνέστησε το 2012 την προετοιμασία για πιθανή πανδημία παγκοσμίων διαστάσεων, κανείς δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένος.

Αν και πολλοί, συμπεριλαμβανομένης της Merkel, είχαν προειδοποιήσει για δεύτερο κύμα κορωνοϊού το καλοκαίρι του 2020, η πανδημία εξαπλώθηκε στη χώρα έως το τέλος του έτους χωρίς πρακτικά να την εμποδίσει κανείς. Και παρόλο που η Γερμανία είναι η οικονομικά ισχυρότερη χώρα της ΕΕ και ασκούσε την Προεδρία του Συμβουλίου μέχρι τον Δεκέμβριο, η Merkel δεν κατάφερε να εκμεταλλευτεί αυτή την ισχύ σε σχέση με την προμήθεια εμβολίων.

Από την αποτυχημένη έναρξη του εμβολιασμού και μετά, η εκτίμηση για την εργασία της Καγκελαρίου βρίσκεται σε καθοδική τροχιά. Η προσωπική δημοτικότητα της Merkel εξακολουθεί να είναι υψηλή, αλλά η λάμψη της χάνεται. Αυτό μπορεί να οφείλεται και στο ότι το διαπραγματευτικό της στυλ, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί μέσα στα χρόνια, δεν την βοηθά πάντοτε στην πανδημία. Οι Πρωθυπουργοί των κρατιδίων ζητούν συμβιβασμούς, αλλά ο κορωνοϊός δεν ενδιαφέρεται για το αν ο χαμηλότερος κοινός παρονομαστής ήταν η μόνη δυνατή λύση.

Ολοένα και περισσότερο διαφαίνεται ότι στα τέλη Σεπτεμβρίου, κατά τις ομοσπονδιακές εκλογές, δεν θα είναι ο ιός αυτό που θα έχει χάσει τη μάχη, αλλά η Merkel. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι η απόφοιτος των φυσικών επιστημών Καγκελάριος είναι στην πράξη ειδικός στην καταπολέμηση αυτής της κρίσης.

Όταν το γερμανικό τραπεζικό σύστημα βρισκόταν στο χείλος της κατάρρευσης το 2008, έπρεπε ακόμη να εμπλακεί στον κόσμο των δανείων subprime, των Οίκων Αξιολόγησης και σκιωδών τραπεζικών συστημάτων, που ήταν ξένος γι’ αυτήν. Όταν η Ελλάδα απειλήθηκε με κατάρρευση το 2009 και το ίδιο συνέβη με ολόκληρο το ευρωπαϊκό νόμισμα το 2012, η Merkel ήταν πιο προετοιμασμένη για αυτές τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Η κρίση ήταν μόνον φαινομενικά οικονομικής φύσεως, πίσω από αυτήν υπήρχε το θεμελιώδες πολιτικό ζήτημα του εάν μία Γερμανίδα Καγκελάριος θα μπορούσε να επιτρέψει στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση να αποκηρύξει ένα από τα μέλη της.

Όταν ξέσπασε η κρίση της Ουκρανίας το 2014 και η Καγκελάριος προσπάθησε να καταλήξει σε ειρηνευτική συμφωνία με τον Ρώσο Πρόεδρο Wladimir Putin στο Μινσκ, ήταν σε θέση να συνεισφέρει τις προσωπικές της εμπειρίες ως παιδί στην Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας και τη γνώση της για τη ρωσική νοοτροπία.

Και κατά την προσφυγική κρίση του 2015 τέθηκαν για την κόρη ενός ιερέα πολύ προσωπικά ζητήματα στάσης: Ήταν η Γερμανίδα Καγκελάριος έτοιμη να κλείσει τα εσωτερικά-ευρωπαϊκά σύνορα και, εάν αυτό ήταν απαραίτητο, να απωθήσει με βία τους πρόσφυγες; Η Merkel δεν ήταν.

Η πανδημία, η τελευταία κρίση κατά την θητεία της Merkel, την οδηγεί πίσω στη ζωή της πριν από την ενασχόλησή της με την πολιτική και στην εκπαίδευση που διαμόρφωσε την σκέψη και την δράση της. Αλλά ακριβώς η τεχνογνωσία που θα της ήταν θεωρητικά τόσο χρήσιμη στην κρίση την παραλύει και την κάνει να φαίνεται πιο φοβισμένη από άλλους.

Έμπιστά της πρόσωπα αναφέρουν ότι η Καγκελάριος διαβάζει μελέτες και στατιστικά στοιχεία ακόμη και το Σαββατοκύριακο, έχει τηλεφωνικές επικοινωνίες με επιδημιολόγους και κάνει υπολογισμούς με την υποστήριξη του επικεφαλής της Καγκελαρίας Helge Braun, ενός γιατρού που προτιμά επίσης να διαμορφώνει την πολιτική καταπολέμησης της πανδημίας με διαγράμματα και πίνακες.

Ιδιωτικές συναντήσεις με καλλιτέχνες, ηθοποιούς ή παλιούς φίλους σε μεγάλο βαθμό δεν περιλαμβάνονται στο πρόγραμμά της. «Υπάρχουν λίγοι περισπασμοί στη ζωή της αυτήν τη περίοδο», λέγεται από το περιβάλλον της.

Το αποτέλεσμα είναι μία Καγκελάριος που σκέφτεται και ακούγεται σαν επιδημιολόγος. Που γνωρίζει επακριβώς τον αριθμό των κατειλημμένων κλινών στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας ή των περιοχών με λιγότερα από 50 κρούσματα ανά 100.000 κατοίκους. Που δεν κατανοεί γιατί οι πολίτες σε αυτήν την επικίνδυνη κατάσταση δεν αντέχουν μερικές ακόμα εβδομάδες Lockdown. Που δεν είναι σε θέση να εξηγήσει με απλά λόγια, γιατί η ζωή θα πρέπει να σταματήσει παρά το μειωμένο αριθμό των κρουσμάτων και γιατί τα καταστήματα θα πρέπει να παραμείνουν κλειστά.

Το γεγονός ότι η Καγκελαρία πρότεινε το φθινόπωρο, κάθε παιδί να συναντά «μόνο έναν φίλο», δείχνει πόσο η επικέντρωση στους αριθμούς των κρουσμάτων αποκρύπτει την συμπερίληψη του ανθρώπινου παράγοντα στην καταπολέμηση της κρίσης. «Μερικές φορές», δηλώνει ένα έμπιστο πρόσωπο της Καγκελαρίου, «θα ήθελα περισσότερες στιγμές ενσυναίσθησης από μέρους της, περισσότερα λόγια εμπιστοσύνης και ελπίδας».

Η Angela Merkel επιχείρησε μόλις πρόσφατα να συνομιλήσει με κανονικούς ανθρώπους. Αφιέρωσε σε οικογένειες στον καιρό της πανδημίας μία τηλεδιάσκεψη στο πλαίσιο των συναντήσεών της με πολίτες. 14 μητέρες και πατέρες συμμετείχαν, όλοι επιλεγμένοι με υποδειγματικό τρόπο, γονείς μονογονεϊκών οικογενειών, γονείς με πολλά παιδιά, μετανάστες, όλοι φιλικοί και εύγλωττοι. Ήταν μια απόπειρα να απαλλαγεί η Καγκελάριος από την εικόνα του άκαρδου σκληροπυρηνικού που κάποιοι της αποδίδουν στην πανδημία και που απασχολεί ιδιαίτερα και την ίδια.

Ωστόσο, όπως συμβαίνει συχνά με τη Merkel, ο διαδικτυακός διάλογος με τους πολίτες κατέδειξε ότι δεν συγκαταλέγονται στα δυνατά σημεία της η ικανότητα να παρηγορεί και να προκαλεί αισιοδοξία. Για μιάμιση ώρα άκουσε τα προβλήματα, τις οικονομικές δυσκολίες των ανύπαντρων γονέων, τις ανησυχίες των γονέων για το ότι δεν έχουν αρκετό χρόνο ούτε για την εργασία τους ούτε για τα παιδιά τους. Και μετά τους έδωσε, μεταξύ άλλων, απαντήσεις όπως: «Δεν είμαι σε θέση να σας δώσω καλές απαντήσεις». «Φυσικά και με πονάει όταν βλέπω την δυστυχία σας». «Θα ήθελα πραγματικά κάτι διαφορετικό για την Γερμανία». «Μπορώ να επαναλάβω μόνο όσα είπαμε: Επιδιώκουμε να ανοίξουμε ξανά πρώτα τα σχολεία».

Η πιο ισχυρή γυναίκα στη Γερμανία εμφανίστηκε αρκετά αδύναμη.

Πότε και πώς θα ανοίξουν τα σχολεία, αυτή η ερώτηση ήταν στην ημερήσια διάταξη την περασμένη Τετάρτη, κατά την συνάντηση με τους τοπικούς Πρωθυπουργούς. Η Merkel δεν επεχείρησε καν να διαπραγματευτεί. Συμμετέχοντες αναφέρουν ότι η Καγκελάριος θα επιθυμούσε μία συναινετική λύση για άνοιγμα των σχολείων αργότερα. Δυστυχώς, όμως, ορισμένα κρατίδια είχαν διαφορετικό προγραμματισμό. Η Merkel δήλωσε με ψυχρότητα ότι δεν θα ταχθεί δημοσίως κατά της πολιτικής των κρατιδίων. Αλλά κατά την διάρκεια της συνάντησης κατέστησε σαφές: «Αυτή δεν είναι η δική μου πολιτική γραμμή».

Το να αφήνει σε άλλους αποφάσεις με συνέπειες για όλη την χώρα είναι κάτι νέο για την Merkel. Η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση ήταν σε θέση να διευθετήσει από μόνη της προηγούμενες κρίσεις. Οι πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονταν στην Καγκελαρία, στο Bundestag, στην Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Μετανάστευσης και Προσφύγων BAMF.

Παρ’ όλη την οργή που ξέσπασε εναντίον της Καγκελαρίου κατά την προσφυγική κρίση, ήταν τουλάχιστον η δική της στάση, η στρατηγική της, τα λάθη της που έπρεπε να υπερασπιστεί. Τώρα δηλώνει δημοσίως ότι είναι υποχρεωμένη να αποδεχτεί την «αρμοδιότητα των κρατιδίων σε θέματα Παιδείας». Το γεγονός ότι οι αριθμοί των κρουσμάτων εξερράγησαν τον χειμώνα οφείλεται στην «διστακτική αντιμετώπιση της πανδημίας στο τέλος του καλοκαιριού και το φθινόπωρο». Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η Καγκελάριος αξιολόγησε την δική της στάση ως διστακτική. «Η κατάσταση μας ξέφυγε τον Οκτώβριο», παραπονέθηκε πρόσφατα στους επικεφαλής των Κοινοβουλευτικών Ομάδων. Ήταν εκείνη την εποχή που οι τοπικοί Πρωθυπουργοί δεν ήθελαν ένα σκληρό Lockdown και η Merkel δεν ήταν σε θέση να ξεπεράσει τις διαφωνίες τους.

Τώρα αναφέρεται και η ίδια στην αδυναμία της. Στο ομοσπονδιακό σύστημα, η Καγκελάριος δεν έχει δικαίωμα άσκησης βέτο όπως στην ΕΕ, είπε. Από νομικής απόψεως θα μπορούσε να επιβάλει το Lockdown με ομοσπονδιακό νόμο, ακόμη και να κλείσει τα σχολεία. Όμως η Merkel δεν αρέσκεται σε σκληρές αποφάσεις. Προτιμά να αποδεχτεί τις συνέπειες από αυτό που η ίδια θεωρεί ως λανθασμένη απόφαση από πλευράς των κρατιδίων. Και έπειτα μετατοπίζει επιδεικτικά τις ευθύνες.

Δεδομένου ότι ο πολιτικός κόσμος κυριαρχείται από τηλεδιασκέψεις, πολλά τσιτάτα, λέξεις, εκρήξεις της Merkel καταλήγουν στην κοινή γνώμη μέσω Twitter και ειδησεογραφικών ιστοσελίδων όπως το SPIEGEL Online και συχνά η BILD. Οι υποστηρικτές της Merkel διαμαρτύρονται ότι κάποια από αυτά που δημοσιεύονται δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Η ίδια σπάνια παραπονιέται, όπως έκανε στις αρχές της χρονιάς, όταν κατά την επίσκεψή της στους ειδικούς σε θέματα Εσωτερικής Πολιτικής βουλευτές των Χριστιανοδημοκρατών κυκλοφόρησε η πληροφορία ότι ζήτησε Lockdown έως το Πάσχα.

Από την πανδημία και μετά δεν υπάρχει πλέον προστατευμένος χώρος για την πολιτική συζήτηση, κάτι που αποτελεί θετική εξέλιξη για τους δημοσιογράφους. Για τους πολιτικούς σημαίνει θεωρητικά ότι θα πρέπει να σταθμίζουν κάθε τους λέξη προσεκτικά, σαν είχαν κάνει δήλωση σε κάμερα. Και για μία Καγκελάριο που μερικές φορές επικοινωνεί με άκαμπτο τόπο, ακόμη και μετά από πάνω από 15 χρόνια θητείας, αυτή μάλλον θα είναι μια αφόρητη κατάσταση.

Πάνω από επτά μήνες απομένουν στην Merkel μέχρι τις ομοσπονδιακές εκλογές. Ο χρόνος περνά στην μάχη ενάντια στον κορωνοϊό. Υπάρχουν τόσα θέματα που μετά τη θητεία της Merkel θα έχουν μείνει ανολοκλήρωτα: Αργό διαδίκτυο στις αγροτικές περιοχές, σχεδόν καμία απάντηση σε σχέση με την καταστροφή του κλίματος ή τις προκλήσεις της ένταξης των προσφύγων στη γερμανική κοινωνία και στον κίνδυνο, η Κίνα να καταπιεί την Οικονομία της Γερμανίας. Αλλά καμία από αυτές τις κρίσεις δεν είναι ζήτημα ζωής και θανάτου.

«Η Merkel γνωρίζει ότι τα βιβλία της Ιστορίας τώρα ξαναγράφονται», λέει ένας τοπικός Πρωθυπουργός. Η αξιολόγηση της θητείας τους θα εξαρτηθεί και από το εάν θα αποτραπεί ο ιός, θα εμβολιαστούν οι πολίτες, θα προστατευτούν οι ηλικιωμένοι, θα στηριχθεί η Οικονομία. Η ίδια η Merkel, λένε έμπιστά της πρόσωπα, θεωρεί ότι έχει μία ευκαιρία να τα καταφέρει. Αλλά όχι παραπάνω από μία ευκαιρία.

«Μερικές φορές η Merkel ακούγεται πολύ μελαγχολική», δηλώνει ο ίδιος Πρωθυπουργός. «Μας λέει: Σύντομα δεν θα είμαι σε θέση ευθύνης. Τότε θα εξαρτάται από εσάς το εάν θα καταφέρουμε να διατηρήσουμε την ευημερία μας».

Στην τελευταία κυβερνητική της δήλωση στο Κοινοβούλιο, η Merkel υποσχέθηκε ότι θα «εκπληρώνει το καθήκον να νικήσει την πανδημία» μέχρι την τελευταία ημέρα της θητείας της. Και «τελικά μπορούμε να τα καταφέρουμε... να οδηγήσουμε την χώρα μας σε καλύτερες εποχές».

Μπορούμε να τα καταφέρουμε. Κάποτε έλεγε: «Θα τα καταφέρουμε».