Γ. Παππάς: "Οι πολλές ζωές του Ερρίκου Σλήμαν"

Του Γιώργου Παππά, δημοσιογράφος / Βερολίνο. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΣ 

Γεννημένος στο Νοϊμπούκο του Μεκλεμβούργου, ως πέμπτο από τα εννέα παιδιά ευαγγελικού πάστορα. Νεκρός στην Νάπολη. Θαμμένος στην Αθήνα. Ενδιάμεσοι σταθμοί: Αγία Πετρούπολη, Σακραμέντο, Παρίσι. Παντρεμένος με μία Ρωσίδα, αργότερα με μία Ελληνίδα. Γερμανός, αργότερα Ρώσος, στη συνέχεια Αμερικανός. Επαγγελματικά, βοηθός εμπόρου, έμπορος, χρυσοθήρας, τραπεζίτης, παγκόσμια αναγνωρισμένος αρχαιολόγος, συγγραφέας. «Είναι πάρα πολλά για να είναι η ζωή ενός μόνο ανθρώπου», διαπίστωσε με κατάπληξη η Κλάουντια Ροτ, υπουργός Πολιτισμού της Γερμανίας, εγκαινιάζοντας την Πέμπτη 12.05. την έκθεση «Οι Κόσμοι του Σλήμαν», στην James-Simon-Galerie και το Neues Museum στο Βερολίνο.

 
Η έκθεση για τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Ερρίκου Σλήμαν είναι ένα πανόραμα της πολυκύμαντης διαδρομής του, των ανασκαφών και ανακαλύψεων και του μύθου που περιέβαλε τη ζωή και το έργο της «εμβληματικής προσωπικότητας» του Σλήμαν, που ανακάλυψε την ομηρική Τροία στη Μικρά Ασία, ανέσκαψε τις Μυκήνες, την Τίρυνθα και τον Ορχομενό στην Ελλάδα και έφερε στο φως μερικούς από τους πρώτους πολιτισμούς της Ευρώπης. «Πολλοί λίγοι στην ιστορία της αρχαιολογίας έχουν απολαύσει τόση φήμη και αναγνώριση κατά τη διάρκεια της ζωής τους, όσο ο Σλήμαν, και ταυτόχρονα δέχτηκαν τόσο αυστηρή κριτική για τις μεθόδους και τις αρχές τους και έγιναν αντικείμενο τόσο έντονης διαμάχης», σημείωσε σε βιντεοσκοπημένο μήνυμα η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδόνη, που δεν μετέβη στο Βερολίνο, επικαλούμενη «κυβερνητική υποχρέωση της τελευταίας στιγμής».

 
Μπορεί να είναι αμφιλεγόμενες οι ανασκαφικές του μέθοδοι, αλλά χωρίς τον Σλήμαν, η Τροία και οι Μυκήνες θα παρέμεναν στο μυθικό κόσμο του Ομήρου. Οι «Κόσμοι του Σλήμαν» είναι στην ουσία όλος ο κόσμος της εποχής του κατά τον καθ. Χέρμαν Πάρτσινγκερ, Πρόεδρος του Ιδρύματος Πρωσικής Πολιτιστικής Ιδιοκτησίας. «Η προσέγγιση μίας προσωπικότητας επιτυγχάνεται μόνον αν φωτίζονται τόσο οι ποικίλες πτυχές της, όσο και οι χρονικές συνθήκες της εποχής της» λέει ο καθ. Ματίας Βέμχοφ, Διευθυντής του Μουσείου Προϊστορίας και Πρώιμης Ιστορίας. Η ζωή του «μοιάζει με Οδύσσεια στο δρόμο αναζήτησης του πραγματικού του πάθους, της αρχαιολογίας». Αφιερώθηκε σ΄αυτήν αφού είχε περάσει τα 40.

 
Εξαιτίας ενός ναυαγίου στο Τέξελ της Ολλανδίας δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό του, τη Βενεζουέλα, έμεινε στο Άμστερνταμ όπου ξεκίνησε μαθητεία εμπορίου. Στα 25 του ίδρυσε την πρώτη εμπορική εταιρία στην Αγία Πετρούπολη πήρε τη ρωσική υπηκοότητα, αργότερα, την αμερικανική ως τραπεζίτης, χρυσοθήρας στο Σακραμέντο, σπούδασε φιλοσοφία και φιλολογία στη Σορβόνη, διδακτορικό στο πανεπιστήμιο του Ροστόκ με το βιβλίο «Ιθάκη, η Πελοπόννησος και η Τροία», ανέπτυξε τη δική του μέθοδο εκμάθησης γλωσσών. Πολυταξιδεμένος έφτασε για πρώτη φορά το 1868 στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία «με τον Όμηρο στο χέρι».

 
Η έκθεση αφηγείται μουσειακά τους εντυπωσιακούς «Κόσμους του Σλήμαν» χωρισμένη σε δύο τμήματα: Στην James Simon Galerie περιγράφεται το βιογραφικό κομμάτι. Στο δεύτερο μέρος της έκθεσης στο Neues Museum παρουσιάζονται οι ανασκαφές του στην Ελλάδα και στην Τροία, καθώς και η ζωή του στην Ελλάδα μέχρι τον άδοξο θάνατό του το 1890. Επέστρεφε από το Χάλε μετά από εγχείρηση, αλλά πέθανε από παγωνιά στο λιμάνι της Νάπολη. Μόλις είχε ξεκινήσει την έβδομη ανασκαφή στην Τροία.

 
Η Ελλάδα προσέφερε γενναιόδωρα ό,τι καλύτερο μπορούσε για την έκθεση μεταξύ άλλων, 123 αντικείμενα, ανεκτίμητους θησαυρούς του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Αυτή η έκθεση έγινε «χάρη στην ελληνική γενναιοδωρία», βεβαιώνει και ο Γιώργος Κακαβάς, διευθυντής του Νομισματικού Μουσείου που στεγάζεται στο Ιλίου Μέλαθρον, το παλάτι που έχτισε ο Σλήμαν στην Αθήνα το 1880. Εκεί έζησε με την δεύτερη γυναίκα του, κατά 30 χρόνια νεότερή του, Σοφία Εγκαστρωμένου και τα παιδιά τους, Ανδρομάχη και Αγαμέμνονα στα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του. Στην εποχή του ήταν στο επίκεντρο της τότε κοσμικής Αθήνας. Το μοναδικό μονόγραμμα του Σλήμαν βρίσκεται στις τοιχογραφίες και είναι ελληνικό: «Ε Σ», σημειώνει ο σημερινός «ένοικος» στο Ιλίου Μέλαθρον: «Το Νομισματικό Μουσείο προσέφερε την βιντεοσκόπηση τις πληροφορίες και κυρίως το φωτογραφικό υλικό από το Ιλίου Μέλαθρον, το οποίο αποτέλεσε τη βάση για να στηθεί η έκθεση του Βερολίνου», λέει ο Γιώργος Κακαβάς.

Από τα 700 αντικείμενα της έκθεσης λείπει ένα εμβληματικό: «Ο θησαυρός του Πριάμου».
Ο Σλήμαν τον είχε μεταφέρει στο Ιλίου Μέλαθρον. Αλλά μετά την άρνηση του ελληνικού κράτους να τον αγοράσει, κατέληξε στη Γερμανία. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έμεινε για δεκαετίες εξαφανισμένος, μέχρι να παρουσιαστεί τελικά ως πολεμική λεία στο Μουσείο Πούσκιν στη Μόσχα.
Μένει όμως το «πολύ σημαντικό αρχαιολογικό υλικό από την Ελλάδα» να υποστηρίζει με πληρότητα την έκθεση στο αρχαιολογικό της κομμάτι, λέει η Αναστασία Λαζαρίδου, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Αρχαιολογικών Μουσείων. Αλλά «τονίζει ταυτόχρονα και τη διαχρονία» μέσα τα προσωπικά αντικείμενα του Σλήμαν, όπως το γραφείο του, που ανήκουν στην πινακοθήκη Κατσίγρα.
Ζητούμενο είναι να τεθούν «ερωτήματα για την πολυσχιδή προσωπικότητα του Σλήμαν, να τοποθετηθεί στο ευρύτερο περιβάλλον της εποχής του, να αναγνωρίστεί ο ρόλος και η ιστορική του συμβολή στα ευρωπαϊκά συμφραζόμενα της εποχής», λέει η Αναστασία Λαζαρίδου.
Το κάνει η έκθεση «Οι Κόσμοι του Σλήμαν» - ανοιχτή μέχρι 06.11.2022.