Συνέντευξη με τον Δημήτρη Κατσίκη

Ο Δημήτρης Κατσίκης κατάγεται από τα Σπάτα Αττικής. Eίναι απόφοιτος του τμήματος «Γεωργικής Βιοτεχνολογίας» του Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος «Urban Environmental Management» του Πανεπιστημίου Wageningen University της Ολλανδίας.

Με αφορμή τη δημιουργία Μυκηναϊκών και Βυζαντινών θωράκων σε φυσικό μέγεθος μιλήσαμε μαζί του μετά από πρόταση του φίλου Βασίλη Λινίδη.

Ερ: Kύριε Κατσίκη , πείτε μας τι σας οδήγησε να ασχοληθείτε με αυτό το είδος της κατά πάσα ομολογίας μοναδικής τέχνης ;

Aπ:Το σίγουρο είναι ότι δεν το επέλεξα , αυτή με επέλεξε για κάποιος μέχρι στιγμής αδιευκρίνιστο λόγο. Από την στιγμή που με επέλεξε εγώ όφειλα να την υπηρετήσω όσο πιο καλά μπορούσα.Σε καμιά περίπτωση δεν είχα φανταστεί πως θα βρεθώ  στην πορεία της ζωής μου να αναδημιουργώ Μυκηναϊκούς και Βυζαντινούς θώρακες σε φυσικό μέγεθος, ήταν κάτι που μου άλλαξε την πορεία της ζωής μου.H αρχή έγινε στα Μουσεία της Γερμανίας και της Αγγλίας όταν τα επισκεύθηκα κατά την διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών μου στην Ολλανδία.Εντυπωσιάστηκα με τις πανοπλίες που υπήρχαν στα Μουσεία τους και εύλογα αναρωτήθηκα γιατί δεν είχα δει πουθενά στην Ελλάδα μια Βυζαντινή πανοπλία όπως φορά ο Άγιος Γεώργιος στις αγιογραφίες. Από εκεί και μετά έγινε σκοπός της ζωής μου να μελετάω και να φιλοτεχνώ τους θώρακες της Ελληνικής Ιστορίας.  

Eρ:Από που εμπνέεστε τα έργα σας  

Απ: Η βασική έμπνευση είναι τα καλλιτεχνικά δώρα του διαχρονικού Ελληνικού πολιτισμού και της τέχνης. Οι θώρακες είναι μέρος του υλικού πολιτισμού κάθε εποχής, μπορούμε να τους ανιχνεύσουμε από σε κάθε περίοδο της ιστορίας μας καθώς έχουν εντυπωθεί σε όλα τα μέσα καλλιτεχνικής παραγωγής δηλ. σε αγάλματα, σε ανάγλυφα, σε ζωγραφιές (τοιχογραφίες, ερυθρόμορφα&μελανόμορφα βάζα), στην φιλολογία είτε ως ιδεογράμματα της Γραμμικής Β είτε ως αναφορές σε ιστορικά κείμενα, σε διακοσμήσεις πάσης φύσεως. Η θεμελιώδης έμπνευση έρχεται όπως είναι εύλογο από τα διασωθέντα ομόλογα  τεχνουργήματα που διασώζονται ως τις μέρες μας σε προθήκες μουσείων.

Ερ: Ποια είναι η πρώτη φορά που συναντάμε την έννοια του “Θώρακα” στην Ελληνική ιστορία ?

Στις πήλινες πινακίδες της Μυκηναϊκής περιόδου (1500π.Χ)  συναντάμε για πρώτη φορά την λέξη “Θώρακα” η οποία στην Γραμμική Β’ αποτυπώνεται ως  “TO-RA-KE” οι οποίες προορίζονταν για τους Βασιλιάδες  (  “la-wa-ge-tas” ) και Ευγενείς των παλατιών .Στην κλασσική αρχαιότητα φοριούνται από τους «αγαθούς και Τεθωρακισμένους» οπλίτες , ενώ στην Βυζαντινή περίοδο αποτυπώνονται στους “Χρυσοκλιβανισμένους” Στρατιωτικούς Αγίους όπως Άγιος Δημήτριος , Άγιος Γεώργιος  κλπ. 

Ερωτηση:  Ποιές  μέθοδοι και υλικά χρησιμοποιείτε για την φιλοτέχνηση των έργων σας?

Η φιλοτέχνηση Πανοπλιών είναι μία πολύ μεγάλη τεχνική πρόκληση. Ο καλλιτέχνης θα πρέπει να αρνηθεί τα σημερινά τεχνολογικά μέσα και να επιστρέψει χιλιάδες χρόνια στο παρελθόν σε πολιτισμούς χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, χωρίς 3D τεχνολογία, χωρίς μηχανές, χωρίς γαλβανοπλαστικές μεθόδους κλπ. Για να έχει αξία το παραγόμενο έργο και να τιμά και την ιστορία θα πρέπει να φιλοτεχνηθεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως και τότε. Αυτός δεν είναι άλλος από την εν θερμώ σφυρηλάτηση( hot raising) δηλ. την επαναλαμβανόμενη τοπική πύρωση των φύλλων μπρούτζου και την διαμόρφωσή τους με  ειδικά σφυριά και αμόνια. Τόσο τα αμόνια (ξύλινα & σιδερένια) όσο και μέρος των σφυριών πρέπει να δημιουργηθούν από την αρχή γιατί δεν υπάρχουν στο εμπόριο. Από την στιγμή που  η τέχνη της αρματοποιϊας  έχει εξαφανιστεί, όλα έπρεπε να γίνουν εκ του μηδενός. Όσον αφορά τις διακοσμήσεις αυτές πραγματοποιούνται με την τεχνική της εμπίεστης κρούσης και της χύτευσης.

Τα βασικά υλικά που χρησιμοποιώ είναι 1) δέρματα διαφόρων χρωμάτων , διαμετρημάτων και σκληρότητας 2) φύλλα μπρούτζου και χαλκού(χαλκώματα) 3) λινό ύφασμα 4) ασήμι για διακοσμήσεις 5) φυσικά μαλλιά αλόγου για τα διακοσμητικά λοφία 5) φυσικό μαλλί προβάτου. Όλα τα παραπάνω υλικά είναι τα ίδια που ένας αρχαίος αρματοποιός θα χρησιμοποιούσε, η χρήση σύνθετων υλικών είναι απαγορευτική και θα πρέπει να αποφεύγεται. 

Eρ: Ποιά είναι τα στάδια φιλοτέχνησης κάθε έργου. 

Απ:Τα βασικά στάδια είναι τα εξής. Αρχικά η μελέτη του αρχαιολογικού ευρήματος που θέλω να αναπαράγω. Προσπαθώ να συγκεντρώσω όλα τα υπάρχοντα αρχεία που αφορούν το συγκεκριμένο αντικείμενο, τα οποία μπορεί να είναι είτε Ακαδημαϊκά κείμενα περιγραφής (π.χ διαθέσιμες διαστάσεις, υλικό κατασκευής ) είτε φωτογραφίες είτε άμεση επόπτευση του στην προθήκη του Μουσείου που το φιλοξενεί.. Στην συνέχεια ακολουθεί η συγκέντρωση  των κατάλληλων υλικών τα οποία θα πρέπει να είναι όσο πιο φυσικά γίνεται δηλ. Μπρούτζος, χαλκός, δέρμα , λινό ύφασμα , ασήμι, ξύλο και φυσικές τρίχες αλόγου.Το τελικό στάδιο είναι έλαση των μπρούτζινων ελασμάτων με εν θερμώ ή με κρύα σφυρηλάτηση  και η τελική συναρμογή των επιμέρους στοιχείων σε ένα σύνολο. Θα πρέπει να αναλογιστείτε πόσο δύσκολη είναι η παραγωγή 4000 φολίδων (κάθε μια στο χέρι)και η στερέωσή τους σε υφασμάτινο υπόστρωμα, Είναι μια χρονοβόρα και επίμονη διαδικασία.

Eρ: Πόσο πιστά είναι τα τεχνουργηματά σας σε σχέση με τα αυθεντικά

Απ: Στην περίπτωση που η φιλοτέχνηση βασίζεται σε κάποιο αρχαιολογικό  πρότυπο τότε η πιστότητα είναι υψηλή γύρω στο 90%, σε περίπτωση που έχω στην διάθεσή μου κάποια σπαράγματα ως οδηγό  ή μονάχα ζωγραφικές αναπαραστάσεις  τότε  καλούμε να γεμίσω τα κενά που λείπουν  βασισμένος στην εμπειρία μου. Γενικά θα πρέπει να είναι κανείς πολύ καλός γνώστης της Ελληνικής τέχνης της κάθε ιστορικής περιόδου έτσι ώστε να γεμίζει τα κενά όπου χρειαστεί με απώτερο σκοπό μία ρεαλιστική και λειτουργική αναδημιουργία.

Eρ: Ποιο είναι το πιο δύσκολο κομμάτι στην τέχνη αυτή?

Απ: Το δυσκολότερο κομμάτι είναι να μπορέσει ο σημερινός άνθρωπος να εγκαταλείψει την σημερινή τεχνολογία, το ηλεκτρικό ρεύμα  και να ακολουθήσει παραδοσιακές μεθόδους μου σήμερα θεωρούνται πρωτόγονες, βρώμικες, κουραστικές και ξεπερασμένες.Παραδείγματος χάριν, είναι αδύνατον να αναπαράγεις ένα τεχνούργημα της Μυκηναϊκής περιόδου σκεπτόμενος με σημερινούς τεχνολογικούς όρους όπως ,γαλβανοπλαστικής, 3D printing, κοπή πλάσματος, χρήση υδραυλικών πρεσών κλπ. Αυτή η σχολή σκέψης δεν θα σε κάνει ποτέ πραγματικό καλλιτέχνη, δεν θα σε διαφοροποιήσει  θα αφήσει ένα ανεμικό αποτύπωμα που θα το σβήσει ο χρόνος πολύ γρήγορα. Γενικά η αρματοποιϊα είναι μία “Mινωταυρική” τέχνη, δεν περνάς ευχάριστα όταν την εξασκείς ούτε διασκεδάζεις. Είναι πρωταθλητισμός, απαιτεί γερό σώμα και ψυχικές αντοχές πολύ μεγάλες.Θα πρέπει να αναφέρω πως είμαι αυτοδίδακτος καθώς τους τελευταίους 7 αιώνες δεν υπήρχε σχολή αρματοποιίας ούτε δάσκαλοι κλπ.. Έπρεπε να τα ανακαλύψω όλα μόνος μου από μηδενική βάση.  

Eρ: Ποιά έργα σας θεωρείται τα πιο σημαντικά

Απ: Μπορώ να επιλέξω τέσσερα . Μία πιστή καλλιτεχνική αναπαραγωγή της αρχαιότερης άθικτης πανοπλίας της παγκόσμιας ιστορίας η οποία βρέθηκε στο Άργος , στην κοινότητα των Δενδρών. Χρονολογείται στα μέσα του 15ου π.Χ αιώνα, τον θώρακα του Φιλίππου Β’, τον Λινοθώρακα και τον μυώδη θώρακα του Μεγάλου Αλεξάνδρου(βασισμένα σε εικαστικά υποδείγματα της αρχαιότητας) και τον θώρακα του Αχιλλέα.Οι πανοπλίες γενικά έχουν ταυτιστεί με σπουδαίες προσωπικότητες της Ελληνικής ιστορίας, γινόντουσαν ένα με το υπέρ -εγώ των μεγάλων αυτών ανδρών, αποτελούσαν μέρος της προσωπικότητάς τους. Είναι μεγάλη ευθύνη να αναλάβεις να αναστήσεις τον θώρακα του Φιλίππου ή τον θώρακα ενός Μυκηναϊκού Ηγεμόνα του Άργους του 15ου π.Χ αιώνα. Πρέπει να είσαι πολύ προσεκτικός και να δίνεις μεγάλη προσοχή στην ακρίβεια των παραδοσιακών μεθόδων  φιλοτέχνησης. 

Ερ: Γιατί η τέχνη της αρματοποϊιας είναι σημαντική?

Απ: H τέχνη είναι σημαντική γιατί έδωσε μία ταυτότητα στους Έλληνες για τουλάχιστον 3000 έτη. Οι αναπαραστάσεις των Ελλήνων με πανοπλίες είναι εκατοντάδες, σε τοιχογραφίες , σε αγάλματα , σε ζωγραφιές βάζων , σε ζωγραφιές βιβλίων κλπ. Είναι ταυτισμένες με την εικόνα του Έλληνα στην διαχρονία του, ένα πανίσχυρο δηλωτικό  της παρουσίας τους.Είναι αδύνατον να φανταστούμε τον Αχιλλέα ή τον Λεωνίδα χωρίς τις πανοπλίες τους..

Eρ: Τι φιλοτεχνείτε αυτό το διάστημα?

Απ: Μετά από 5 μήνες σκληρής εργασίας ολοκλήρωσα ένα  υπερπολυτελέστατο σύνολο Βυζαντινού “Κατάφρακτου” του 10ου μ.Χ αιώνα, το  Κλιβάνιο του “Ιωάννη Τσιμισκή”.Εκτός από τα αρχαιολογικά ευρήματα έχει στηριχθεί στις εξαρτήσεις των Στρατιωτικών Αγίων (Αγίου Γεωργίου, Αγίου Δημητρίου κλπ) όπως αυτές αποτυπώνονται στις  πάμπολλες λεπτομερείς αγιογραφίες της περιόδου και αποτελούν ασφαλείς οδηγούς για την τρισδιάστατη αναπαραγωγή του. Είναι γεγονός πως υπάρχει τεράστιο κενό στην αναπαράσταση ιστορικών Ηγεμόνων στην χώρα μας, χωρίς γνώση των θωράκων είναι πρακτικά αδύνατον να τους αναπαραστήσει κανείς  με ιστορική ακρίβεια.Αυτό το καιρό φιλοτεχνώ ένα σύνολο Οπλίτη της Αρχαϊκής Περιόδου βασισμένο σε μία επιτύμβ

ια στήλη που βρέθηκε στα περίχωρα των Σπάτων και εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.Θα αναδείξει την πόλη καταγωγής μου. 

Ερ: Που μπορούμε να απολαύσουμε τα έργα σας ?

Κάποιος μπορεί να δει τα έργα μου στον ιστότοπο  www.hellenicarmors.gr . Σε φυσική μορφή μπορεί να τα επισκεφτεί στην έκθεση στο κέντρο των Αθηνών , στο Μουσείο “Αρχαίας Ελληνικής τεχνολογίας.Κώστας Κοτσανάς”(Πινδάρου 6 &Ακαδημίας). Η έκθεση περιλαμβάνει υψηλού επιπέδου τεχνουργήματα παραδοσιακής μεταλλοτεχνίας από την Μυκηναϊκή περίοδο μέχρι και την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο. Όλη η Ελληνική ιστορία διαμέσου των θωράκων των πρωταγωνιστών της. Ο ενθουσιασμός των επισκεπτών (τουριστών, σχολείων κλπ) είναι πράγματι εντυπωσιακός.