Τα γερμανικά Αρχεία Άρολζεν στη Θεσσαλονίκη

Toυ Διογένη Δημητρακόπουλου, ανταποκριτή της Deutsche Welle

«Αισθάνομαι μια δικαίωση ότι ο άνθρωπος αυτός έστω και μετά από 80 χρόνια βρήκε τον προορισμό του. Έστω με αυτά τα ενθύμια θα φτάσει στο χωριό του», αναφέρει συγκινημένος μιλώντας στην Deutsche Welle, o Παναγιώτης Γαβριηλίδης. Ανιψιός του Θεοφύλακτου - Θεόφιλου Σιμωνίδη, αιχμαλώτου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Neuengamme, κοντά στο Αμβούργο, που έφυγε από τη ζωή υπό αντίξοες συνθήκες σε πλοίο που το μετέφεραν οι Ναζί, λίγο πριν το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, κρατά στα χέρια του πλέον το ρολόι τσέπης κι ένα κομμάτι καδένας του προγόνου του.

Όταν το σχολείο σκαλίζει τη μνήμη

«Ήξερα λίγα, γιατί ήταν ένα θέμα που δε συζητούσαν ιδιαίτερα στην οικογένεια για συναισθηματικούς λόγους. Όταν φτάνεις στο σημείο ότι όντως μιλάνε για τον άνθρωπό σου, η συγκίνηση είναι μεγάλη», εξομολογείται ο κ.Γαβριηλίδης. Η μαθητική ομάδα του Γενικού Λυκείου Ασπροπύργου ερεύνησε επί πολλούς μήνες, καταφέρνοντας να βρει τα χνάρια της ζωής του Θεόφιλου Σιμωνίδη, ενός Έλληνα φοιτητή Νομικής και θύματος των ναζιστικών διώξεων. Βρήκαν το απολυτήριο του 6τάξιου Γυμνασίου Κιλκίς που υπογράφει η Ρόζα Ιμβριώτη, η πρώτη Λυκειάρχης γυναίκα στην ιστορία της Ελλάδος, τα επανειλημμένα αιτήματα απαλλαγής από δίδακτρα ως ορφανός και άπορος φοιτητής, φωτογραφίες στη γενέτειρά του στην Κοκκινιά Κιλκίς.

Οι μαθητές προχωρούν σε μια ηθική πράξη αποκατάστασης. Η ταύτιση ενός ονόματος με μια οικογένεια επιστρέφει στον Θεόφιλο τη θέση που του αξίζει στην ιστορική και ανθρώπινη συνείδηση. Tην προεδρία της Διεθνούς Επιτροπής των Αρχείων Άρολζεν, είχε φέτος η Ελλάδα και το πρόγραμμα της συμμετοχής των μαθητών οργανώθηκε από την Υπηρεσία Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Θρησκευμάτων του υπουργείου Παιδείας.

«Μάθαμε πολλά καινούργια πράγματα σχετικά με την ιστορία.Είχαμε αρκετές ατυχίες αλλά δεν πτοηθήκαμε. Είναι αλλιώς που είδαμε το αντικείμενο από κοντά», αναφέρει ο Ιάσων Καλλίας, 15 ετών που ανέλαβε να φωτογραφίσει εικόνες από την έρευνα στο βίντεο παρουσίασης του σχολείου. Οι καταστάσεις βίας της Κατοχής τον συγκλόνισαν. «Τα κελιά στο Blog15 του Χαϊδαρίου ήταν πάρα πολύ μικρά σε μέγεθος και όμως κρατούνταν μέσα τόσα πολλά άτομα. Στο κρατητήριο φαίνεται ο αγώνας επιβίωσης. Είχανε σκαλίσει με λέξεις οι κρατούμενοι στους τοίχους, τα συναισθήματα τους, ότι ζητούσαν νερό», περιγράφει ο νεαρός μαθητής.

«Έζησαν κι έμαθαν την ιστορία μέσα από έναν τρόπο που το τυπικό σχολείο δε τους το προσφέρει. Δυστυχώς η ιστορία με το τρόπο που διδάσκεται είναι το πιο βαρετό μάθημα. Με τέτοιες βιωματικές δράσεις, οι μαθητές μπορούν να καταλάβουν την ιστορία. Δεν είναι μόνο γεγονότα και ημερομηνίες, είναι ζωές ανθρώπων», εξηγεί η υπεύθυνη καθηγήτρια του σχολείου Ελευθερία-Αμαλία Παπιδά.

Ένα δαχτυλίδι μίλησε

Στα αρχεία του Bad Arolsen υπάρχει το δαχτυλίδι του με εγχάρακτη εσωτερική επιγραφή «Γ. Χάνας 31.1.43». Ο Γ. Χάνας μεταφέρθηκε το 1944 από το στρατόπεδο των SS στο Χαϊδάρι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης των SS στο Neuengammeόπου έλαβε τον αριθμό κρατουμένου 32340. Έπειτα μεταφέρθηκε στο νεοσύστατο στρατόπεδο συγκέντρωσης των SS στην Spaldingstrasse 158 στη συνοικία Hammerbrook του Αμβούργου, όπου και απεβίωσε στις 28 Νοεμβρίου 1944 από «εντερίτιδα» και ετάφη στο κοιμητήριο του Ohlsdorf. Με τη βοήθεια των μαθητών του Εσπερινού ΕΠΑΛ Ευόσμου, το δαχτυλίδι του Γ.Χάνα θα αποδοθεί στους συγγενείς του. «Μπορέσαμε και προσφέραμε στους συγγενείς που είχαν όλες αυτές τις δεκαετίες την αγωνία ποια ήταν η τύχη των δικών τους ανθρώπων και να τιμήσουμε τη μνήμη των θυμάτων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου», αναφέρει ο Άγγελος Χοτζίδης, Καθηγητής στο Εσπερινό ΕΠΑΛ Ευόσμου. Το δαχτυλίδι θα «συναντήσει» και μία μπάλα από κλωστές που είχε κατασκευάσει η αδερφή του Γιώργου Χάνα, Ελένη στο στρατόπεδο των SS στο Χαϊδάρι το 1944.

«Ήταν μια καταπληκτική εμπειρία, γιατί κατάφερα να νιώσω ένα πολύ πονεμένο κομμάτι της ιστορίας που το ακούγαμε ως κάτι μακρινό. Ελπίζω με τον τρόπο μας να μπορέσαμε να κλείσουμε μια μικρή πληγή των ανθρώπων που δε σταμάτησαν να ψάχνουν για τους συγγενείς τους και με την επιστροφή των αντικειμένων να καταπραΰνουμε τον πόνο τους», υπογραμμίζει η Δέσποινα Καρκατσούλη, μαθήτρια στο Εσπερινό ΕΠΑΛ Ευόσμου. «Αυτό που μαθαίνουμε σε τέτοια καινοτόμα προγράμματα είναι ότι μπορούμε να κάνουμε περισσότερα από ότι νομίζουμε ότι μπορούμε να κάνουμε. Ανοίγουν το σχολείο προς την κοινωνία», τονίζει ο κ. Χοτζίδης.

 
Μια δημοκρατική αντίσταση στην λήθη

Το Stolen Memory είναι μια καμπάνια με αποστολή την επιστροφή προσωπικών αντικειμένων που κατασχέθηκαν από τους Ναζί στους κρατούμενους στρατοπέδων συγκέντρωσης και εργασίας. 55 εκατομμύρια φάκελοι που αφορούν 17,5 εκατομμύρια θύματα της ναζιστικής θηριωδίας σε όλη την Ευρώπη βρίσκονται ακόμη σήμερα στα ράφια του αρχείου Άρολζεν. Κάθε ένα κουβαλά μια ιστορία. Ένα όνομα, μια φωτογραφία, ένα κομμάτι ζωής που χάθηκε στα στρατόπεδα. «Χωρίς τη συμμετοχή των εθελοντών είναι απολύτως αδύνατο να βρούμε τις οικογένειες. Είναι μια πολύ σημαντική στιγμή, μια μερική ανασύνθεση αυτού του συνονθυλεύματος οικογενειακής ιστορίας», επισημαίνει στην Deutsche Welle, η Διευθύντρια των Αρχείων Άρολζεν Φλοριάν Αζουλάι.

Τα βίντεο που παρουσίασαν οι μαθητές κάνουν τη μνήμη γνώση. «Ζούμε σε εποχές που οι δημοκρατικές αρχές αμφισβητούνται σοβαρά. Βρισκόμαστε τώρα σε μια στιγμή στην παγκόσμια ιστορία όπου συνειδητοποιούμε ότι οι δημοκρατίες είναι στην πραγματικότητα πολύ εύθραυστες. Η αναφορά σε αυτή την ιστορία μας δείχνει τι μπορεί να συμβεί αν δεν αγωνιστούμε γι' αυτό σήμερα», τονίζει η Αζουλάι.

Τα Αρχεία Άρολζεν αναζητούν και τις υπόλοιπες πέντε περιπτώσεις φακέλων με προσωπικά αντικείμενα Ελλήνων κρατουμένων των ναζί. «Ο στόχος είναι να τους βρούμε όλους. Όταν ξεκινήσαμε όλοι έλεγαν ότι ήταν αδύνατο. Βρήκαμε πάνω από χίλιες οικογένειες μέσα σε εννέα χρόνια. Για 600 πιθανότατα δεν θα βρούμε τίποτα επειδή απλώς δεν έχουμε ονόματα στους φακέλους. Αλλά για τους υπόλοιπους, όλα είναι πιθανά», δηλώνει η Αζουλάι.