Το Χριστουγεννιάτικο καράβι: Ένα ελληνικό έθιμο

Το έθιμο του στολισμένου καραβιού είναι βαθιά ριζωμένο στην ελληνική ναυτική παράδοση και ξεκίνησε να γίνεται δημοφιλές κυρίως στα νησιωτικά και παραθαλάσσια μέρη της Ελλάδας, από όπου κατάγεται ο μεγαλύτερος αριθμός ναυτικών.

1. Πότε ξεκίνησε;

Το έθιμο χρονολογείται τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα και άρχισε να παρακμάζει σταδιακά τον 20ό αιώνα, καθώς επικράτησε το εισαγόμενο έθιμο του δέντρου. Σήμερα, παρατηρείται μια αναβίωση του εθίμου σε πλατείες και σπίτια.

2. Γιατί το καράβι;

Υπάρχουν τρεις βασικοί λόγοι για τους οποίους το καράβι συμβόλιζε τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα:

Α. Ο συμβολισμός του γυρισμού

Οικογενειακή Αποκατάσταση: Οι Έλληνες ναυτικοί περνούσαν μεγάλο μέρος του χρόνου τους στη θάλασσα. Τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά ήταν η εποχή που επέστρεφαν στα σπίτια τους.

Έκφραση Χαράς: Το καράβι που στόλιζαν τα παιδιά συμβόλιζε την αναμονή και τη χαρά για τον πατέρα, τον γιο ή τον αδελφό που θα γύριζε από το ταξίδι. Ήταν ένα είδος καλωσορίσματος για τον ναυτικό και μια έκφραση αγάπης για τη θάλασσα, που ήταν η πηγή του πλούτου και της ζωής.

Β. Θρησκευτικός συμβολισμός

Το Καράβι της Ζωής: Για τους Χριστιανούς, το καράβι συμβολίζει παραδοσιακά την Εκκλησία. Όπως το καράβι σώζει τους ναυαγούς από την τρικυμία, έτσι και η Εκκλησία οδηγεί τους πιστούς στον σωστό δρόμο και τους προστατεύει από τις δυσκολίες της ζωής.

Γ. Οικονομικός & Επαγγελματικός συμβολισμός

Τιμή στη Ναυτοσύνη: Η Ελλάδα είναι κατεξοχήν ναυτική χώρα. Το στόλισμα του καραβιού ήταν ένας τρόπος να τιμηθεί η ελληνική ναυτοσύνη και να εκφραστεί η ευγνωμοσύνη για το επάγγελμα που στήριζε την οικονομία των νησιών και των παραθαλάσσιων πόλεων.

3. Πώς στόλιζαν το καράβι;

Στην παραδοσιακή του μορφή, το καραβάκι ήταν συνήθως ξύλινο και τοποθετούνταν είτε δίπλα στο τζάκι είτε σε κάποια γωνία του σπιτιού.

Στολιζόταν με χαρτιά χρωματιστά, γυαλιστερά υλικά και μικρές σημαίες.

Φωτιζόταν με κεριά ή λαδάκια (όταν δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα) που τοποθετούνταν στα κατάρτια, συμβολίζοντας το φως που οδηγεί τον ναυτικό πίσω στο σπίτι.

Τα παιδιά, όταν έβγαιναν για να πουν τα κάλαντα, κρατούσαν συχνά ένα ομοίωμα καραβιού, το οποίο στόλιζαν και το έδειχναν στους οικοδεσπότες.

Η Εισβολή του Δέντρου στην Ελλάδα

Η καθιέρωση του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην Ελλάδα συνδέεται άμεσα με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους και την επιρροή των ευρωπαϊκών βασιλικών αυλών.

Η Άφιξη του Όθωνα (1833)

Το Γεγονός: Ο βασιλιάς Όθωνας, Βαυαρός στην καταγωγή, έφτασε στην Ελλάδα το 1833. Φέρνοντας μαζί του τα έθιμα της πατρίδας του, έφερε και το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου.

Το Πρώτο Δέντρο: Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Ελλάδα στολίστηκε το 1833 στα Ανάκτορα του Ναυπλίου (πρώτη πρωτεύουσα) και αργότερα στο παλάτι της Αθήνας.

Σημασία: Για την ελληνική κοινωνία της εποχής, το δέντρο ήταν ένα βασιλικό έθιμο, συνδεδεμένο με την ευρωπαϊκή κουλτούρα και την ανώτερη τάξη (αρχικά, το στόλιζαν μόνο οι εύποροι και οι αυλικοί).

2. Η Επικράτηση (19ος και 20ός Αιώνας)

Η σταδιακή επικράτηση του δέντρου οφείλεται σε διάφορους παράγοντες:

Κοινωνική μίμηση: Οι αστικές τάξεις της Αθήνας και των μεγάλων πόλεων άρχισαν να υιοθετούν το δέντρο, μιμούμενες τη βασιλική αυλή και την ευρωπαϊκή μόδα. Το δέντρο έγινε σύμβολο κοσμικότητας, προόδου και κοινωνικής καταξίωσης.

Η Αλλαγή στην παιδεία: Οι νέες γενιές, μεγαλώνοντας με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και την ανάπτυξη του τύπου, εξοικειώθηκαν περισσότερο με την εικόνα του δέντρου.

Οικονομική διευκόλυνση: Με την πάροδο του χρόνου, η βιομηχανία και το εμπόριο διευκόλυναν την εισαγωγή και την πώληση έτοιμων ή τεχνητών δέντρων, κάνοντας το έθιμο πιο προσιτό σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.

Παγκοσμιοποίηση: Η τελική επικράτηση ήρθε με την παγκοσμιοποίηση και την επιρροή της αμερικανικής κουλτούρας (κινηματογράφος, τηλεόραση), όπου το δέντρο είναι το κυρίαρχο και αναμφισβήτητο σύμβολο των Χριστουγέννων.

3. Η Παρακμή του Καραβιού

Το καράβι δεν εξαφανίστηκε, αλλά υποχώρησε, κυρίως επειδή:

Περιορισμός: Το καράβι ήταν ένα έθιμο με ναυτική και τοπική αναφορά (νήσος, παραθαλάσσια περιοχή). Το δέντρο, αντίθετα, ήταν ένα κοσμικό και ευρωπαϊκό σύμβολο που υιοθετήθηκε εύκολα σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα.

Ανταγωνισμός Εικόνας: Το δέντρο, με τα λαμπιόνια, τα στολίδια και τη συμμετρία του, είναι οπτικά πιο εντυπωσιακό και "φωτογενές" από το παραδοσιακό, συχνά λιτό, ξύλινο καραβάκι.

Σήμερα, βλέπουμε μια όμορφη συνύπαρξη των δύο εθίμων, όπου το καράβι αναβιώνει ως έκφραση σεβασμού στην ελληνική παράδοση και ιστορία, ενώ το δέντρο παραμένει το κυρίαρχο γιορτινό σύμβολο στα περισσότερα ελληνικά σπίτια.

Επιμέλεια ΔΟΡΥΦΟΡΟΣ

Η Ιστορία του Χριστουγεννιάτικου δέντρου