FAZ: «Κέντρο για τη γερμανική Κατοχή;»

Frankfurter Allgemeine Zeitung

Στις 10 Ιουνίου 1944, μέλη της 4ης Μηχανοκίνητης Αστυνομικής Μεραρχίας Γρεναδιέρων των SS δολοφόνησαν περισσότερες από διακόσιες γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένους στο χωριό Δίστομο στην Κεντρική Ελλάδα. 

Την ίδια ημέρα, στρατιώτες της 2ης Μεραρχίας των SS «Das Reich» σκότωσαν 642 πολίτες στο γαλλικό χωριό Oradour-sur-Glane. Τρεις εβδομάδες αργότερα, στις 29 Ιουνίου, μονάδες του Τάγματος Αλεξιπτωτιστών «Hermann Göring» δολοφόνησαν συνολικά 180 ανθρώπους στα χωριά Civitella, Cornia και San Pancrazio της Τοσκάνης. Οι έρευνες και οι διώξεις κατά των εμπλεκομένων στις σφαγές διήρκεσαν σε ορισμένες περιπτώσεις έως το 2015. Το γερμανικό κράτος δεν κατέβαλε αποζημίωση στα θύματα.

Αυτές είναι μόνο τρεις στιγμές ενός γεγονότος, το οποίο στην ιστορική παράδοση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου συχνά παίρνει δεύτερη θέση μετά τα στρατιωτικά γεγονότα και τη μαζική δολοφονία των Εβραίων της Ευρώπης: Πρόκειται για τη γερμανική Κατοχή στην Ευρώπη, η οποία στοίχισε τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους και διαμόρφωσε αποφασιστικά τη μεταπολεμική Ιστορία των χωρών που επλήγησαν.

Μέχρι στιγμής δεν είχε υπάρξει κεντρική μουσειακή υποδομή παρουσίασης της γερμανικής Κατοχής. Μνημεία εντοπίζονται σε όλη την Ευρώπη, ενώ μερικά βρίσκονται στη Γερμανία, όπως το Κέντρο Τεκμηρίωσης για την Καταναγκαστική Εργασία υπό τους ναζί στην περιοχή Oberschöneweide του Βερολίνου. Αυτή την εβδομάδα, το Bundestag αναμένεται να ψηφίσει μια ιδέα που παρουσιάστηκε στις αρχές Μαΐου: Το «Κέντρο Τεκμηρίωσης για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Γερμανική Κατοχή στην Ευρώπη», την ίδρυση του οποίου αποφάσισε πριν από δύο χρόνια με υπερκομματική πλειοψηφία.

Σύμφωνα με το σχέδιο που αναπτύχθηκε υπό την επίβλεψη του Raphael Gross, διευθυντή του Γερμανικού Ιστορικού Μουσείου DHM, το νέο Κέντρο, το οποίο έχει αποφασιστεί πως δεν θα πρέπει να ονομάζεται «Μουσείο», θα καταλαμβάνει επιφάνεια σχεδόν 15.000 τ.μ. και έτσι θα ένα από τα μεγαλύτερα αφιερωμένα στον Πολιτισμό κτήρια στο Βερολίνο, όπως το σχεδιαζόμενο Μουσείο για τον 20ο Αιώνα στην πλατεία Potsdamer Platz. Το 40% της έκτασης του Κέντρου προορίζεται για μόνιμες και προσωρινές εκθέσεις. Η μόνιμη έκθεση δεν θα ταξινομείται ανά χώρα ή περιοχή, αλλά θα χωρίζεται σε εννέα θεματικές ενότητες, μεταξύ των οποίων οι «Ληστρικές επιδρομές», τα «Στρατόπεδα», η «Πείνα» και η «Πολιτιστική Καταστροφή». Ειδικές ενότητες θα είναι αφιερωμένες στη Shoah και τη γενοκτονία των Ρομά, ενώ το θέμα του δοσιλογισμού θα παρουσιάζεται στην ενότητα «Προσφορές και Πίεση για Συνεργασία».

Μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι αυτή η διαίρεση θυμίζει «συρταράκια», αλλά ανταποκρίνεται στη λογική του έργου. Η πραγματική Μνήμη μπορεί να υπάρξει μόνο εκεί που συνέβησαν τα εγκλήματα. Στο Βερολίνο, το ζητούμενο θα πρέπει να είναι η ανάλυση του κατοχικού φαινομένου ανάλογα με το είδος των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν, όπως οι κατηγορίες σε μια δίκη. Το αν οι εννέα λέξεις-κλειδιά και ο όρος «Αντίσταση» που προστέθηκε ως «οριζόντιο» θέμα είναι πραγματικά κατάλληλες για την αποτύπωση σύνθετων γεγονότων όπως ο ανταρτοπόλεμος στα Βαλκάνια ή η συνεργασία της κυβέρνησης του Vichy με τους ναζί, θα είναι δυνατόν να καθοριστεί μόνο όταν θα είναι έτοιμη τελική έκθεση.

Το πρόβλημα με το Κέντρο Τεκμηρίωσης είναι ο συμβολισμός του. Μόνο το κόστος κατασκευής του έργου, το οποίο θα περιλαμβάνει τη δική του συλλογή και ένα Ερευνητικό Ίδρυμα με αναγνωστήριο και αίθουσες σεμιναρίων, υπολογίζεται σε 120 εκ. ευρώ, συν 14 εκ. για τον αρχικό εξοπλισμό. Το Κέντρο είναι επίσης μια εξουσιαστική χειρονομία με ιστορικό-πολιτικό περιεχόμενο: Αυτήν την επεξεργασία της Ιστορίας έχουμε την πολυτέλεια να κάνουμε. Αυτό είναι πιθανό να προκαλέσει δυσαρέσκεια μεταξύ των ιδρυμάτων-εταίρων στις χώρες που βρέθηκαν υπό Κατοχή, οι οποίες έχουν σημαντικά μικρότερους προϋπολογισμούς. Αλλά το έργο εξαρτάται ακριβώς από την καλή τους θέληση. Το Κέντρο Τεκμηρίωσης πρέπει να εμφανίζεται ταπεινό όχι παρά το μέγεθός του, αλλά εξαιτίας αυτού, εάν δεν θέλει να χάσει εξαρχής τη νομιμοποίησή του. Αυτή η πράξη εξισορρόπησης μεταξύ αξίωσης και ισχύος είναι μία από τις προκλήσεις του φιλόδοξου σχεδίου.

Η άλλη εντοπίζεται στη δομή. Το προσχέδιο του Raphael Gross προβλέπει ένα εξαρτημένο Ομοσπονδιακό Ίδρυμα υπό την ομπρέλα του DHM. Αλλά αυτό το μοντέλο θα καθιστούσε το Κέντρο επέκταση ενός Μουσείου, στο οποίο ο Εθνικοσοσιαλισμός είναι μόνο ένα από τα πολλά θέματα που παρουσιάζει. Ένα ανεξάρτητο ίδρυμα θα μπορούσε να εξελιχθεί σε θεσμικό ανταγωνισμό για το DHM. Όμως ο ανταγωνισμός μεταξύ των μουσείων δεν θα πρέπει να θεωρείται κάτι κακό. Τα γερμανικά μνημεία θα μάθουν να ζουν με το νέο Κέντρο Τεκμηρίωσης