Ο Erdogan αυτή τη φορά μπορεί και να χάσει

Ιστοσελίδα του Δικτύου Συντακτών Γερμανίας RND

«Ο Πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan προσβάλλει τους εταίρους της Τουρκίας. Δεν είναι η πρώτη φορά. Ο στόχος του είναι να ενισχύσει τη θέση του στην κοινή γνώμη της χώρας. Όμως αυτή τη φορά ο Erdogan διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει το στοίχημα»

Έτσι αγαπούν οι λάτρεις του Erdogan το είδωλό τους: Στον βασικό του ρόλο ως «Reis», ως ηγέτη, όπως τον αποκαλούν. Ο Τούρκος αρχηγός του κράτους αντιμετωπίζει χωρίς φόβο όλους όσοι του αντιστέκονται. Βάζει τα πράγματα στη θέση τους, και στο εσωτερικό της χώρας και διεθνώς. Μπλόκαρε την ένταξη της Σουηδίας και της Νορβηγίας στο ΝΑΤΟ, κατηγορώντας και τις δύο χώρες ότι «φιλοξενούν τρομοκράτες». Όταν διπλωμάτες από τη Στοκχόλμη και το Ελσίνκι θέλησαν να μεταβούν στην Άγκυρα για συνομιλίες, ο Erdogan βροντοφώναξε ότι οι αντιπροσωπείες «δεν χρειάζεται καν να έρθουν».

Όταν τελικά τους επετράπη να ταξιδέψουν, ο κυβερνητικός βουλευτής Ibrahim Aydemir θριάμβευσε ότι οι επισκέπτες «έδειξαν τη μεταμέλειά τους» στην Άγκυρα. Ο Erdogan «ανάγκασε τους Σκανδιναβούς να γονατίσουν».

Η διαμάχη για τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς το Βορρά δεν έχει ακόμη επιλυθεί, και ο Erdogan δοκιμάζει ήδη την υπομονή των συμμάχων του με μία ακόμα πρωτοβουλία: Σχεδιάζει εκ νέου στρατιωτική επιχείρηση στη Βόρεια Συρία, την τρίτη από το 2016. Οι ΗΠΑ επικρίνουν τα σχέδια ως απειλή για τη σταθερότητα της περιοχής. Στην Ευρώπη υπάρχει φόβος ότι ο Erdogan θα μπορούσε να προκαλέσει ένα νέο κύμα προσφύγων. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ο Τούρκος Πρόεδρος αναζωπυρώνει τώρα την παλιά σύγκρουση με τη γειτονική Ελλάδα.

Η Τουρκία διεκδικεί εδώ και χρόνια οικονομικές ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο, τις οποίες η Ελλάδα δικαιούται βάσει της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Ο Ερντογάν αρνείται πλέον τα κυριαρχικά δικαιώματα των Ελλήνων σε δεκάδες νησιά του Αιγαίου, όπως η Ρόδος, η Κως, η Λέσβος και η Σάμος.

Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης «δεν υπάρχει πια για μένα» και «δεν θα τον ξανασυναντήσω ποτέ», δήλωσε ο Erdogan. Αιτία της διακοπής: Κατά την επίσκεψή του στην Ουάσιγκτον πριν από δέκα ημέρες, ο Μητσοτάκης επιχείρησε να εμποδίσει τις παραδόσεις αμερικανικών όπλων στην Τουρκία. Ίσως και η ζήλια να παίζει ρόλο στην όλη υπόθεση: Ενώ ο Μητσοτάκης ήταν ο πρώτος Έλληνας αρχηγός κυβέρνησης που είχε τη δυνατότητα να μιλήσει στο Κογκρέσο, ο Erdogan μάταια περιμένει πρόσκληση από τον Joe Biden.

Το ότι ο Erdogan δεν προσκαλείται, δεν είναι κάτι καινούργιο. Ο ίδιος κατηγόρησε κάποια στιγμή την Καγκελάριο Angela Merkel για «ναζιστικές μεθόδους» και συνέστησε στον Γάλλο Πρόεδρο Emmanuel Macron να κοιτάξει την ψυχική του υγεία. Οι κεραυνοί που εκτοξεύει ο Erdogan σε ξένους πολιτικούς έχουν κατά κύριο λόγο σκοπό να αποσπάσουν την προσοχή της κοινής γνώμης της Τουρκίας. Η ατμόσφαιρα στη χώρα είναι κακή. Ο πληθωρισμός έχει φτάσει στο 70% και βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 20 ετών, ενώ τα επίσημα στοιχεία ενδεχομένως να μην παρουσιάζουν την πλήρη εικόνα. Η ερευνητική ομάδα Enag υπολόγισε τον Απρίλιο τον πληθωρισμό στο 157%. Μαζί με τις αυξανόμενες τιμές, πέφτουν και τα ποσοστά αποδοχής του Erdogan και του ισλαμικού κόμματός του ΑΚΡ. Ένα χρόνο πριν από τις επόμενες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές, τα νούμερα των δημοσκοπήσεων είναι χειρότερα από ποτέ, μετά την πρώτη εκλογική νίκη του Erdogan το 2002.

Η φασαρία στη διεθνή σκηνή είναι ευπρόσδεκτη για τους υποστηρικτές του Erdogan. Με το δυναμικό του τρόπο ικανοποιεί το συλλογικό σύμπλεγμα κατωτερότητας των θαυμαστών του, πολλοί από τους οποίους προέρχονται από χαμηλού μορφωτικού επιπέδου κοινωνικά στρώματα. Ο ρόλος του νταή ταιριάζει στον Τούρκο Πρόεδρο. Οι καυγάδες, οι κρίσεις και οι συγκρούσεις είναι το πολιτικό ελιξίριο του Erdogan. Οι αντίπαλοί του σε πολλές περιπτώσεις τον είχαν ξεγράψει. Όμως ο Erdogan επιβίωσε επανειλημμένα, και μάλιστα εδραίωσε την εξουσία του. Ο Erdogan επέζησε από τις μαζικές διαδηλώσεις της άνοιξης του 2013 καθώς και από τις καταγγελίες κατά της οικογένειάς του για διαφθορά που εκτοξεύτηκαν λίγο αργότερα. Ο Erdogan χρησιμοποίησε την απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου 2016 για μεγάλης κλίμακας «εκκαθαρίσεις». Συνέλαβε σχεδόν 95.000 πολιτικούς αντιπάλους και απέλυσε 150.000 δημόσιους υπαλλήλους. Ο ίδιος περιέγραψε την απόπειρα πραξικοπήματος ως «δώρο από τον Θεό».

Ο Erdogan έχει επανειλημμένα προκαλέσει κρίσεις, όπως στα τέλη Φεβρουαρίου του 2020, όταν κήρυξε ανοιχτά τα σύνορα με την Ελλάδα και μετέφερε δεκάδες χιλιάδες μετανάστες στις συνοριακές διαβάσεις, οι οποίες πολιορκήθηκαν για τέσσερις εβδομάδες. Ο εκβιασμός του Erdogan απέδωσε: Η ΕΕ υποσχέθηκε στην Τουρκία περαιτέρω οικονομική βοήθεια για τη στέγαση των Σύρων προσφύγων.

Τώρα ο αρχηγός του τουρκικού κράτους επιδιώκει να πωλήσει όσο το δυνατόν ακριβότερα τη συναίνεσή του για ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Από τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες ζήτησε την έκδοση των εξόριστων Τούρκων που επικρίνουν την κυβέρνηση στην Άγκυρα και τον τερματισμό του εμπάργκο όπλων, το οποίο η Σουηδία και η Φινλανδία επέβαλαν στην Τουρκία το 2019 για την εισβολή του Erdogan στη Συρία. Ο Erdogan ελπίζει επίσης ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα υποχωρήσουν στις διαπραγματεύσεις για την παράδοση στην Τουρκία των αμερικανικών μαχητικών αεροσκαφών F-16.

Ο Erdogan γνωρίζει ότι η ΕΕ και το ΝΑΤΟ χρειάζονται την Τουρκία ως εταίρο στην Πολιτική Ασφαλείας και Ενέργειας. Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η στρατηγική σημασία της χώρας για τη Δύση είναι ακόμη μεγαλύτερη απ’ ό,τι ήταν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, κυρίως λόγω των αγωγών φυσικού αερίου που εκτείνονται από το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Ανατολίας στην Ευρώπη. Αλλά ο προβοκάτορας Erdogan είναι και ρεαλιστής. Γνωρίζει πόσο σημαντική είναι για την Τουρκία η ενσωμάτωση στην αρχιτεκτονική Ασφαλείας του ΝΑΤΟ. Και γνωρίζει την οικονομική σημασία της Ευρώπης: Περισσότερες από τις μισές εξαγωγές της Τουρκίας κατευθύνονται στην ΕΕ, απ’ όπου προέρχονται και οι περισσότεροι ξένοι επενδυτές.

Η νομισματική κρίση στην Τουρκία ανάγκασε τον Erdogan σε διορθώσεις στην Εξωτερική του Πολιτική. Στο πλαίσιο της διαμάχης πέρυσι για τη δίωξη του μαικήνα του Πολιτισμού Osman Kavala απείλησε με απέλαση δέκα ξένους Πρέσβεις, μεταξύ των οποίων και αυτούς της Γερμανίας, της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, επειδή τάχθηκαν υπέρ της απελευθέρωσης του ακτιβιστή των Πολιτικών Δικαιωμάτων. Ο Erdogan υποχώρησε σιωπηρά λίγο αργότερα.

Ο Erdogan χαρακτήρισε πρόσφατα το Ισραήλ «κράτος τρομοκράτη», τώρα μιλά για «σημείο-καμπή» στις σχέσεις των δύο χωρών. Συνομιλεί ξανά με τον «ψυχικά ασθενή» Macron και αναθερμαίνει τις σχέσεις με τα Εμιράτα. Η σύγκρουση με τη Σαουδική Αραβία για τη δολοφονία του αντιφρονούντα Jamal Khaschoggi στο Προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη επίσης διευθετήθηκε: Ο Erdogan εγκατέλειψε τη δικαστική διαδικασία κατά των φερόμενων δολοφόνων στην Κωνσταντινούπολη και ταξίδεψε τον Απρίλιο στο Ριάντ. Εκεί ο Erdogan συναντήθηκε με τον πρίγκιπα διάδοχο Mohammed bin Salman, τον οποίο είχε εμμέσως συνδέσει με τη δολοφονία. Η επίθεση γοητείας του Erdogan στη Μέση Ανατολή έχει κυρίως ως κίνητρο την οικονομική ανάγκη. Η χώρα χρειάζεται επειγόντως ξένα κεφάλαια.

Στη Δύση όμως ο Erdogan αντιμετωπίζεται με αυξανόμενη δυσπιστία. Λόγω της ιδιαίτερης προσέγγισης που ακολουθεί έναντι της Ρωσίας, ο Erdogan έχει απομονωθεί στο ΝΑΤΟ. Η Τουρκία είναι το μόνο μέλος της Συμμαχίας που δεν εφαρμόζει καμία από τις κυρώσεις που αποφάσισε η Δύση λόγω της επίθεσης στην Ουκρανία. Ο Erdogan δεν θέλει να χάσει τη φιλία του Wladimir Putin, ούτε και τους Ρώσους τουρίστες, το φυσικό αέριο και το σιτάρι. Με την εγγύτητά του με τον επικεφαλής του Κρεμλίνου, την οποία επιδεικνύει εδώ και χρόνια, ο Erdogan ήθελε εμμέσως να απειλήσει ότι «μπορώ να κάνω τα πράγματα και διαφορετικά». Αλλά από την εισβολή του Putin στην Ουκρανία και μετά, το χαρτί της Ρωσίας δεν περνάει πλέον. Αλλά και οι προσπάθειες του Erdogan να μεσολαβήσει μεταξύ Κιέβου και Μόσχας έχουν μέχρι στιγμής αποτύχει.

Με την πολιτική που ακολουθεί σε σχέση με τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ, ο Erdogan θέτει πλέον την υπομονή των συμμάχων του σε νέα δοκιμασία. Μέχρι τώρα, οι εταίροι και σύμμαχοί του τού συγχώρεσαν πολλά. Αλλά αυτή τη φορά ο αρχηγός του τουρκικού κράτους μπορεί και να χάσει το στοίχημα. Ο Erdogan κρατά όμηρους τη Σουηδία, τη Φινλανδία και τα 30 κράτη της συμμαχίας για τους δικούς του εσωτερικούς λόγους, αναφέρει η πρώην αναπληρώτρια ΓΓ του ΝΑΤΟ, Stefanie Babst. «Αυτό είναι εντελώς απαράδεκτο δεδομένης της σοβαρότατης κρίσης, στην οποία βρίσκεται η Ευρώπη», δήλωσε η Babst στην κρατική σουηδική τηλεόραση SVT.

Αλλά και ο Marc Pierini, ο οποίος εκπροσώπησε την ΕΕ ως Πρέσβης στην Άγκυρα μεταξύ 2006 και 2011, θεωρεί τον Erdogan ως τον «ταραχοποιό» στο ΝΑΤΟ. Ο Erdogan παίζει τον «ισχυρό άνδρα» στη διεθνή σκηνή για ανακόψει την ανοδική πορεία της αντιπολίτευσης στην Τουρκία. Για λόγους εκλογικής τακτικής, η Άγκυρα επιδίδεται σε «Διπλωματία του μεγαφώνου» και «δημόσιο παζάρεμα». Ο Erdogan αναπόφευκτα ωφελεί το Κρεμλίνο, γράφει ο Γάλλος διπλωμάτης στην ιστοσελίδα της Δεξαμενής Σκέψης Carnegie στις Βρυξέλλες.

Ο Namik Tan, πρώην Τούρκος Πρέσβης στον ΟΗΕ, προειδοποίησε τώρα σε άρθρο του ότι ο Erdogan ξεπερνά τα όρια στη διαμάχη για τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ. Ο Tan φοβάται ότι με αυτή τη στρατηγική σύγκρουσης η Τουρκία θα απομονωθεί περαιτέρω στην Εξωτερική Πολιτική και θα χάσει φίλους και συμμάχους -και αυτό σε μια περίοδο, κατά την οποία χρειάζεται επειγόντως ξένα κεφάλαια.

Αλλά και ο εμπειρογνώμονας των ΗΠΑ για την Τουρκία Henri J. Barkey πιστεύει ότι ο Erdogan θα χάσει αυτή τη φορά την αναμέτρηση. «Η Σουηδία και η Φινλανδία θα ενταχθούν τελικά στο ΝΑΤΟ χωρίς να έχουν εκπληρωθεί οι προϋποθέσεις της Τουρκίας», προβλέπει ο πολιτικός επιστήμονας. Σύμφωνα με τον απολογισμό του Barkey, «ο Erdogan θα ανακαλύψει ότι η επιρροή του έχει μειωθεί σημαντικά εξαιτίας της δικής του συμπεριφοράς».